Хожибойга ma'ruza

O'z qatlam so'zlari 

O'z  qatlam-o'zbek  tili  leksikasining  umumturkiy  so'zlar  va  sof  o'zbek 

so'zlaridan iborat qismi. 

Umumturkiy  so'zlar  o'zbek  tili  leksikasining  eng  qadimgi  lug'aviy 

birliklaridir.  Ularning  aksariyati  hozirgi  qozoq,  qirg'iz,  turkman,  ozarbayjon 

tillarida  ham  saqlangan.  Qiyos  qiling:  bosh  (o'zb.)-bas  (qoz.,  qoraq.)-bash  (qirg'., 

turkm.); til (o'zb., qoz., qirg'.)-dil (turkm., ozarb., gagauz.); tog' (o'zb)-too (qirg'.)-

tav, tau (qoraq., qoz.)-dag' (turkm., ozarb.) kabi. 

O'zbek  tili  leksikasidagi  umumturkiy  so'zlarning  o'ziga  xos  fonetik  va 

semantik belgilari bor. 

---

Fonetik  belgilari:  a)  so'zlarning  ko'pchiligi  bir  yoki  ikki  bo'g'inlidir.  Bir 

bo'g'inli so'zlar: qo'l, ko'z, bosh, tosh, bir, uch; ikki bo'g'inli so'zlar: ikki, olti, yetti, 

oltin,  ona,  ota  va  b.lar.  Uch  bo'g'inli  so'zlar  juda  kam:  qo'rg'oshin,  qumursqa, 

yigirma kabi;  b)  so'z  yoki bo'g'in boshida  undosh  tovushlar qatorlashib kelmaydi; 

d) so'z oxirida undosh tovushlar yonma-yon qo'llanishi mumkin, ammo bu hodisa 

juda kam uchraydi: ort, ost, ust, to'rt, qirq kabi; e) ikki bo'g'inli so'zlarning birinchi 

bo'g'ini  to'la  ochiq  (o-na,  o-ta),  boshi  yopiq  (ku-mush,  bo-la),  oxiri  yopiq  (ol-tin,