|
кенг қулоч ёйган дунёнинг кўпгина халқлари қатори мусулмон халқларда, жумладан, Марказий Осиёдаги халқлар орасида ҳам тарқала бошлаган. Минтақада тил ва маданий бирлик асоси-даги миллий ўзликни англашнинг шаклланишида ғарб тамад-дунининг таъсири сезиларли ҳисобланса-да, лекин ушбу ҳу-дуддаги миллатларнинг келиб чиқишини ҳам айнан ғарбнинг таъсири билан боғлаш унчалик тўғри бўлмайди. Масалан, ўзбек миллатининг келиб чиқиши ва шаклланиши унинг қадимий этник асоси ва этномаданий хусусиятлари каби омиллар билан бевосита боғлиқ.
аср бошларида миллий ўзликни англаш ҳисси шаклла-наётган ўзбек миллатининг миллий бирдамлигини вужудга келиши ва уюшишида қанчалик муҳим аҳамият касб этган бўлса, бугунги кунда у миллий ғурур, ифтихор ва ватан туй-ғусини туйиш учун шунчалик муҳим аҳамиятга эга. Дунёга қанчалик юз тутиб борган сари миллий ўзликни англаш ҳам шунчалик долзарблашиб бораверади. Мустақил Ўзбекистон-да кўпмиллатли, демократик давлат сифатида барча миллат ва элат вакилларининг тили, маданияти, урф-одат ва анъана-ларини ривожлантириш учун қулай шарт-шароит яратилган. Шу билан бир қаторда, ўзбек миллатининг тарихий ватани ва айни пайтда улар яшайдиган мустақил юрт сифатида мамла-катнинг халқаро обрўсини шакллантиришда ва миллий та-раққиёт истиқболини белгилашда халқимизнинг ўзига хос хусусиятлардан келиб чиқиб ёндашади. Бунда эса ўзбеклар миллий ўзлиги асосларини чуқур англаш ва аждодларнинг бу борадаги қарашларини таҳлил қилиш долзарб аҳамият касб этади.
Ўзбеклар ўзининг бой маънавий-маданий мероси билан нафақат Марказий Осиё цивилизациясига катта ҳисса қўш-ган, балки бутун дунё илм-фани ва маданияти тараққиётида ҳам ўзининг муносиб ўрнига эга миллат ҳисобланади. Ўзбе-кона бағрикенглик, миллий ва диний қадриятлар уйғунлиги, миллатлараро ҳамжиҳатлик, шарқона босиқлик, қўни-қўшни-чилик алоқаларига оид хусусиятлари бугунги кунда дунё ҳам-жамияти томонидан миллатлараро муносабатларга хос олий қадриятлар сифатида эътироф этилмоқда. Албатта, булар “ўзбек” тушунчаси билан боғлиқ энг муҳим хусусиятлар ҳи-
6 Исмоилжон ХЎЖАХОНОВ
собланади. Бундан ташқари, ўзбек миллатининг келиб чиқи-ши, шаклланиши, менталитети, этномаданий ўзига хослиги ва диний-маънавий мероси билан боғлиқ янада кўплаб хусу-сиятларнинг мавжудлиги уларни илмий асосда ўрганишни тақозо этади. Одатда ўзбекларга бағишланган тадқиқотларда ўзбекларнинг қадимги аждодлари ва уларнинг келиб чиқиши, ўзбек халқининг этник таркиби кабиларга асосий эътибор қа-ратилгани ҳолда этномаданий тараққиёти ва унинг ўзига хос хусусиятлари эътибордан четда қолади. Бизнингча, ҳозирги миллатларнинг миллий ўзлигини ўсишида уларнинг келиб чиқиши ҳақидаги тасаввуридан ҳам кўра, тарихда қандай из қолдирганлиги билан боғлиқ тарихий хотираси кўпроқ аҳами-ят касб этади.
Ўзбеклар миллий ўзлигининг асосларини англашда халқи-мизнинг этник маданиятидаги баъзи хусусиятларни эътиборга олиш лозим бўлади. Ўзбек халқининг этномаданий қиёфаси бирмунча мураккаб бўлиб, бу борада улар минтақадаги бошқа халқларга нисбатан ўзига хослик касб этади. Чунки, бир томон-дан ўзбеклар туркий халқ ўлароқ ўзининг этник-маданий хусу-сияти жиҳатидан минтақадаги бошқа туркий халқлардан кўпроқ ўтроқ маданий меросга асосланиши билан фарқ қилса, бошқа то-мондан, минтақадаги яна бошқа қадимий ўтроқ халқ бўлган то-жиклардан эса тили ва келиб чиқиши жиҳатидан фарқ қилади. Ўзбек халқининг этномаданий хусусиятларида ислом динининг таъсири анча сезилиб туради.
Ўзбеклар этник таркибининг хилма-хиллиги унинг гуруҳий ўзлигини ўрганиш ёки аниқлашда самарали ҳисобланган ирқий (генетик) ёки қондошлик (уруғ-қабилавий) алоқалари-ни деярли йўққа чиқаради. Замонавий ўзбекларнинг этник асо-сини Марказий Осиёнинг деҳқончилик воҳаларида қадимдан яшаб келган аҳоли гуруҳи ҳамда турли даврларда кириб кел-ган кўчманчи чорвадор уруғ-қабилалар ташкил этади. Ўтган асрлар давомида улар ўзаро маданий ва маънавий жиҳатдан жуда яқинлашиб борган бўлса-да, ХХ аср бошларига қадар ҳам ўзбеклар таркибида тил лаҳжаси, турмуш тарзи, дунёқараши, урф-одат ва анъаналари, уруғ-қабилавий тузилиши каби ўзига хос қатор хусусиятлари сақланиб қолган этнографик гуруҳлар мавжуд эди. Мана шундай этник-маданий ранг-баранглик неги-
Do'stlaringiz bilan baham: |
