|
турмуш тарзининг мустаҳкамлиги ўтроқлашиш учун ернинг етишмаслиги ва чорвачилик ишлаб чиқаришга бўлган эҳтиёж билан боғлиқ. Бундай иқтисодий симбиоз ўз навбатида сав-до-сотиқ, маҳсулот айрибошлаш, никоҳ, ҳамкорликдаги маро-симлар буларнинг барчаси бир томондан ўзаро яқинлашиш (интеграция), бирикиш (консолидация) ва қоришиш (ассими-ляция) жараёнини таъминлаган бўлса, бошқа томондан турли гуруҳларнинг хўжалигини ихтисослашувига ва маданий ўзига хослигининг сақланишига хизмат қилган.1 “XIX аср охири ва XX аср бошларида ўзбеклар таркибидаги ҳар бир этник қатлам тил хусусиятлари, моддий маданияти, урф-одат ва маросимларида ўзига хос хусусиятларга эга бўлиш билан бир қаторда кўплаб умумийликка ҳам эга бўлган ва ҳеч бир муболағасиз, уларни ягона ўзбек элати деб айтиш имконини беради”, деган фикрида унинг ўзбек миллатининг шаклланиши ҳақидаги қарашлари ўз ифодасини топган.2
К. Шониёзов ва Т. Файзиевларнинг илмий тадқиқотлари эса ўзбек халқининг миллий бирикувидан олдинги даврдаги эт-ник тарихи ҳамда бу жараёнда иштирок этган қорлуқ, қипчоқ, уз, қурама каби этник гуруҳлар этнографияси алоҳида илмий тадқиқотлар доирасида ҳамда бир бутун тарзда ёритилганли-ги билан аҳамиятлидир.3 Жумладан, қурамалар ҳам ўзбеклар таркибидаги этник компонентлардан бири бўлиб, улар узоқ вақт давомида этномаданий ўзлигини ва этнохўжалик хусуси-ятларини сақлаб қолган эди. Диссертация тадқиқотида қурама-ларнинг ўзбек миллати таркибига уюшиш жараёни ҳам таҳлил
Кармышева Б.Х. К истории формирования населения южных районов... – С.99–100.
2 Кармишева Б. Очерки этнической истории южных районов Тад-жикистана и Узбекистана... – С.67.
3 Шаниязов К. Узбеки-карлуки. – Т., 1964; Ўша муаллиф: Узы (Из истории родоплеменных делений узбеков) // ОНУ. 1970. №2; Ўша муаллиф: К этнической истории узбексого народа (Историко-этно-графическое исследование на материалах кипчакского компонента).
– Т., 1975; Ўша муаллиф: Кипчаки в узбекской этнической среде в до-октябрский период // Этнические процессы у национальных групп Средней Азии и Казахстана. – М., 1980; Файзиев Т. Узбеки-курама (в прошлом и настоящем). Дисс. на соис... канд. ист. наук. – Т., 1963.
36 Исмоилжон ХЎЖАХОНОВ
этилган. Мазкур тадқиқотлар ўз навбатида ўзбек миллатининг мураккаб этник таркиби, турли этник гуруҳларга хос этник ва ҳудудий хусусиятларни, алал-оқибатда эса умумўзбек миллий ўзлигини англаш йўлида хизмат қилади.
Шундай қилиб, совет даврида ўзбек халқининг миллий ўзли-гини англаши масаласи махсус илмий тадқиқот сифатида ўрга-нилмаган бўлса-да, ўзбек халқининг этник тарихи ва этномада-ний жараёнлар негизида умумўзбек миллий ўзлигининг вужуд га келиши, шаклланиши ва ривожланиши масаласида маълум бир хулосаларга келинган. Мазкур тадқиқотларда ўзбек мил-лати шаклланишининг тарихий-маданий илдизлари ва этник
асослари анча кенг ёритилганлиги билан ҳам эътиборга молик-дир. Шу билан бир қаторда ушбу тадқиқотлар бевосита “этнос” назарияси доирасида бажарилган бўлиб, унда миллатнинг шакл ланиши масаласига совет мафкураси асосида, бир томонлама ёндашилган. Шунга қарамай, бу даврга оид тадқиқотларда тур-ли этник гуруҳларнинг ўзлигини англашига оид бой этногра-фик маълумотлар ҳам йиғилган бўлиб, уларни миллий ўзликни англаш нуқтаи назаридан таҳлил этиш муҳим ҳисобланади.
Ўзбекистон мустақилликка эришгач, ўзбек халқининг ўт-миш аждодлар қолдирган бой маданий мероснинг муносиб во-рислари сифатида миллий ўзликни англаши масаласи долзарб аҳамият касб этди.
Мустақиллик йилларида ўзбек халқи миллий ўзлигини англа-ши масаласига алоҳида илмий тадқиқот мавзуси сифатида қара-ла бошланди. Шунингдек, ушбу мавзунинг у ёки бу жиҳатлари ўзбек халқининг келиб чиқиши, шаклланиши ва этномаданий жараёнлар билан боғлиқ тадқиқотларда ҳам акс этишда давом этди. Шу ўринда таъкидлаш жоизки, мустақиллик даврида ўзбек халқининг миллий ўзлиги масаласи бир-биридан кескин фарқ қилувчи икки хил илмий-услубий ёндашувлар асосида ўрганила бошланди ва бу масалага илк маротаба узоқ хорижлик тадқиқот-чилар ҳам эътибор қарата бошладилар. Айтиш мумкинки, ўз-бек миллий ўзлигининг шаклланишини ўзбек этнологиясида шаклланган анъанавий (турли этнографик гуруҳларнинг эт-номаданий бирикуви тарзидаги) ёндашувга нисбатан муқобил конструктив ёндашув дастлаб айнан хорижлик тадқиқотчилар томонидан қўлланилган. Демак, биринчи назарий услубий ён-
Do'stlaringiz bilan baham: |
