Хўжахонов исмоилжон мансурович ўзбекларнинг миллий ўзлиги

Ўзбекларнинг миллий ўзлиги

37

дашувга совет даврида шаклланган “этнос” назарияси асосидаги ўзбек халқининг миллий (этник) ўзлиги унинг этногенези ва эт-ник тарихи билан бевосита боғлиқ узлуксиз тарихий жараён си-фатида қаровчи тадқиқотлар бўлса, иккинчиси, ўзбек халқи мил-лий ўзлигини англаши бевосита шўро давридаги этномиллий сиёсат билан боғлиқ деган қарашдаги конструктив қарашларга асосланган илмий ишлар ташкил этади.

Мавзунинг мустақиллик даврига тегишли тарихшунослиги-нинг яна бир ўзига хос жиҳати бу даврда ўзбекларнинг этник ўз-лигини англаши масаласи билан нафақат мутахассис тадқиқот-чилар (маҳаллий ва хорижлик) балки, хаваскор тарихчилар ҳам шуғулланди. Уларнинг асарларида ўзбек халқининг келиб чиқиши масаласида илмийликдан кўра, кўпроқ эҳтиросга бой фикр-мулоҳазалар билдирилган¹.

Мустақиллик йилларида ўзбек халқининг келиб чиқиши ва шаклланиши муаммоси билан К.Ш. Шониёзов ва А.А. Асқаров каби академик олимлар шуғулланган бўлсалар, И.М. Жабборов, З.Ҳ. Арифханова, Ш.М. Абдуллаев, У.С. Абдуллаев, А.А. Аширов,

А.Ҳ. Дониёров, О.Б. Бўриев, В.С. Хан, А.Р. Қаюмов, А.М. Маликов, И. Хўжахонов ва бошқа тадқиқотчиларнинг ишларида ўзбек халқининг этник тарихи, миллий ва этномаданий ўзига хосли-гининг у ёки бу жиҳатлари ўз аксини топган.

Академик Карим Шониёзовнинг мустақиллик йилларида олиб борган илмий изланишлари, асосан, ўзбек халқи (эла-ти)нинг келиб чиқиши ва шаклланиши билан боғлиқ бўлиб, академик олимнинг ишларида ўзбек элати ва миллатининг

шаклланиши­ борасидаги назарий қарашлари ва айрим илмий тушунчалар борасидаги фикрлари аҳамиятлидир². Олим ўз тадқиқотларида ўзбек халқининг этногенези антик даврдан (Қанғ давлати доирасида) бошланиб, XI–XII асрларда узил-ке-сил элат бўлиб шаклланганлигини илмий жиҳатдан асослашга ҳаракат қилган.

¹ Бу ҳақида қаранг: Асқаров А. Ўзбек халқининг келиб чиқиш тари-хи. – Т., 2015. – Б.53–68; Аширов А.А. Ўзбек халқи этногенези ва этник тарихига доир нашрлар ҳақида баъзи мулоҳазалар // Ўзбекистон­ эт-нологиясининг назарий-методологик муаммолари. – Илмий тўплам.

– Т., 2014. – Б.40–52.

2. 
   Шониёзов К. Ўзбек халқининг шаклланиш жараёни. – Т., 2001.
   

38 Исмоилжон ХЎЖАХОНОВ

Академик Аҳмадали Асқаров томонидан ҳам ўзбек халқи-нинг келиб чиқиши бўйича кўп йиллик диққатга сазовор илмий изланишлар олиб борилган. Археолог олим илмий тадқиқотла-ри асосида ўзбек халқининг этногенезини антик даврдан эмас, балки ундан ҳам қадимроқдан (яъни, сўнгги бронза давридан) бошланганлиги ҳақидаги илмий хулосани илгари суриб кел-моқда ҳамда Марказий Осиё халқларининг келиб чиқиши маса-ласига миллий автохтонизм концепцияси асосида ёндашишни тўғри деб ҳисоблайди. Асқаров ўзининг “Ўзбек халқининг келиб чиқиш тарихи” номли монографиясида ҳозирги ўзбекларнинг келиб чиқишини: этногенез, этник тарих ва миллат тарихи каби учта босқичга ажратган ҳолда ўзбекларнинг этногенези-ни сўнгги бронза давридан бошланиб, IX–XII асрларгача давом этганлиги, XI–XII асрларга келиб ўзбек элатининг узил-кесил шаклланиши билан унинг этник тарихи бошланиб, бу жараён XIX аср охири – XX аср бошларигача давом этганлиги, шундан кейин эса унинг миллат тарихи бошланганлиги, миллат шакл-ланишининг ижтимоий ҳаётда намоён бўлиши жамиятда капи-талистик ишлаб чиқариш муносабатларининг бошланиши би-лан юз бера бошлашини қайд этади¹. Академик ўзбекларнинг миллат сифатида шаклланиши жараёнида умумўзбек миллий ўзлигининг шаклланиши ва унинг тараққиёти масаласига ҳам қисқача тўхталиб ўтган.

И. Жабборовнинг ишларида эса ўзбекларнинг этник тузи-лиши, турмуш тарзи, маданияти ва этнографик хусусиятлари

бўйича­ қимматли маълумотлар келтирилган². Жабборов ҳам ўзбек элати узоқ асрлик этногенетик жараёнлар натижаси-

да шаклланганлигини­ қайд этади ҳамда ХХ аср бошларида ўзбеклар таркибида ўзига хос маиший турмуш, урф-одат ва тилдаги хусусиятлари билан ўзаро фарқ қилувчи субэтник гуруҳлар мавжуд бўлса-да, уларнинг ягона ўзбек элати экан-лигини исботловчи белгиларни сақлаб қолган. Унинг фикрига

• 
  Асқаров А. Ўзбек халқининг келиб чиқиш тарихи. – Т., 2015. – 14
  

бет.

² Жабборов И.М. Ўзбек халқи этнографияси. – Т., 1994. – Б.149–158; Ўша муаллиф. Ўзбеклар: турмуш тарзи ва маданияти (этнотарихий лавҳалар). – Т.: Ўқитувчи, 2003; Ўша муаллиф. Узбеки (Этнокультур-ные традиции, быт и образ жизни). – Т.: Шарк, 2007. – 285 с.