„лийсида ўтказган 9 йили давомида фақат юқорида ЗИкр эти„ Зиб-жаррох хақида эшитганлигини, бошқа бундай табйбл^ I ратмаганлигини аитиб утган. Шунинғдек. Жа амалиётига муқтож булган маҳаллии ақоли мутахассисд ' * хиоург ски окулист бўлган уеад врачига тез-тез Мур0Жаат Қ( « турган. Уезд врачи йнлига бир неча марталаб кўз операциялар„ ’ ўтказган, жумладаи. кўплаб беморлардан катарактани олн6 ташлаган. Врачлар хузурига келган аксарият беморлар маҳаллий табнбларнинг жаррохдик зарур бўлган вазиятларда фақат дорилар воситасида даволашлари, жарроҳлик амалиётига қОдИр эмасликларидан шикоят қилганлар237.
Бундан ташқари. В.Кушелевскии шифокор Благовешенский- нинг ҳисоботларида келтирилган бир мисол ҳақида тўхталиб
ўтган.Уига кўра. Иамаиган уездида маҳаллий габибўсмир қизнинг
тос соҳаси бўғинларида жаррохдик операциясини ўтказган Маълум бўлишича, бунга қизчанинг отаси. ўзига тўқ ва яхши маълумотга эга бўлган киши рухсат берган.
В. Кушелевский маҳаллий табобатда ҳар қандай янгидан пайдо бўлган шишлар фақатгина тераневтик муолажалар ор- қали даволанишини, натижада қўрқинчли яра-чақалар пайдо бўлиб, бёморнинг тинка-мадорини қуритиши ва ҳатто унинг ҳалокатигачаолибборишини қандэтади."Даволашдадезинфекция қилиш уларга умуман нотаниш”, - деган фикрларни қайд этиб, мазкур муаллиф маҳаллий табибларнинг оддий озодаликка риоя қилмасликлари натижасида оддий яра ёки жароҳатлар ҳа.ч йириклашиб кетишини билдирган. Аммо, унинг кўрсатишича, қирғиз врачлари (таублар) совуқ қуроллар орқали етказилган жароҳатларни моҳирона даволаганлар. Улар жароҳатга турли дашт ўтларини қўйганлар238.
Маҳаллий табобатда жарроҳамалиётлари орасида тиш суғуриш амалиёти кўп қўлланилган. Бу иш оддий қисқичлар орқали амалга оширилган.
В.Кушелевский хирургиянинг фақат бир соҳасида - синишни даволашда айрим маҳаллий табибларнинг маҳорат эгаси
Материалм для медицинской географии ... - С.263-264. Ма гериаль! для меднцинской географии ... - С.266-267.
102
•О КЕ0М1 МОТЕ 8 СО А1 011АО САМЕКА
массажчилари сннгари бу ишда юқори малакага эга бўлмасалар- да. аммо массаж қилишни уддалаганлар?*1-,
Фарғона вилоятй бўйича тадқиқот ишларини олиб борган В.И.Кушелевский тиббиёт ва санитарии масалаларша бағиш- ланган лсарида жарроҳлик соҳасига оид маълумотларни кел тирибўтган. В.И.Қушелевскин ўлкатабйбларинингбуборадаги фаолиятини баҳолар экан: баъзан "маҳаллий врачлар умуман маълумотга эга бўлмасалар-да, аммо улар айрим ҳолатларда қийин жарроҳлик амалистинп ҳам ўтказишга жазм қилганлар",
- деган фикрларни қайд этган13. Аммо, маҳаллий габиблар маъмуриятнинг таъқибидан қўрққанликлари туфайли бундан операцияларни жуда кам ҳолларда амалга оширганлар. Бийлар суди қоидаларига кўра, даволаш чоғида йўл қўйган хатоликлари учун табиблар жавобгарлиқка тортилмаганлар. Фақатгина улар вафотэтган пациентни дафнэтишга кетган харажатларнитўлашга мажбур этилганлар’34. Маҳаллий табиблариинг жарроҳлик ас- боблари бўлмаганлиги туфайли улар операциялар чоғида оддий пичоқ, қисқич ва шу каби ашёдардан фойдаланганлар.
В. Кушелевский доктор К. Шульцнинг Туркистон ўлкасидаги маҳаллий жарроҳларнинг фаолияти ҳақида қайд этган маълу- мотларини келтиради. Унға кўра, Қўқонда фаолият олиб борган рус врачлари маҳаллий мустамлака маъмуриягидан рухсат олиб, маҳаллий табиб-жарроҳнинг ёши улуг қарияда катарактани даво- лаш операциясини ўтказишига гувоҳбўлганлар23'. К. Шульц мазкур жарроҳлик муваффақиятли ўтказилганининг гувоҳи бўлганлигини ва рус врачдари бундан ҳайратда қолганликларини таъкидлайди. Операциядан сўнг ҳеч қандай асорат қолмаган ва қария кўзининг равшанлашганлигидан мамнунлигини билдирган236.
В.Кушелевскийнинг фикрича, ўлкада юқорида фаолияти ёритилган табибга ўхшаганларнинг сони кам бўлган. У Фарғона
’■ Обзор десятилетней деятельности амбулаторной лечебницм ... Б.70-71
Мзтериаль, дли медицинской географни и санитарного описания Ферганском
области. В.И.Кушелевского; Том III. - Новь.й Маргслан: Типография Ферганского обласгного
иравления, 1891. - Б.288.
Материаль. для медицинскоЙ географии ... С.261.
Ўша жойда. _
и5 Материалн для медицинскои географии ... - с.гпл-гоч.
•'* Ўша жойда. - Б.266.
101
