Hisobotni bosmaga chiqarish Antiplagiat

 
3.3. Bodroq makkajo‘xori duragaylarining suv saqlash qobiliyati 
 
Makkajo‘xori o‘simliklarining tanasida to‘xtovsiz suv almashinish jarayoni 
sodir bo‘lib turadi. Bunday jaryonlar makkajo‘xorining suvalmashinish 
xususiyatlarini belgilaydi. Suv almashinuv jarayoni uch bosqichdan iborat: 1) 
suvning ildiz tamonidan shimilishi; 2) o‘simlik tanasi bo‘ylab harakati va 
taqsimlanishi; 3) barglar orqali bug‘lanishi – traspiratsiya bu bosqichlarning har 
biri bir qancha jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Makkajo‘xorining suv almashinuv 
xususiyatlari bir qancha omillarga: o‘simliklar o‘sish davrlariga, ildiz tizimining 
rivojlanish xususiyatlarga, tuproq muxitiga iqlim omillarga mineral ozoqlanish 
darajasiga va boshqa omillarga bog‘liq [6].
Makkajo‘xorining suvga bo‘lgan ehtiyoji ularni kenja turlari va navlarining 
xususiyatlariga, iqlim sharoitlariga, havo tuproqning quruqlik darajasiga (qumli, 
qumoq yoki og‘ir tuproqlar), rivojlanish bosqichlariga va bu paytda makkajo‘xori 
tanasida to‘planadigan hosil moddalar miqdoriga, agrotexnologik tadbirlarga ham 
bog‘liq. Hadeb sug‘oraverish natijasida tuproq haddan tashqari namlanib ketsa,
makkajo‘xorining suv almashinish jarayoni buziladi, o‘suv jarayoni kuchayib 
g‘ovlash yuzaga keladi [11,14]. 
Suv 
bilan 
me’yorida ta'minlangan makkajo‘xori 
o‘simliklarining 
morfologiyasi, anatomiyasida va kimyoviy tarkibida sezilarli o‘zgarishlar yuz 
beradi. Masalan ularning yer ustki poyalarining uzunligi va barglarining soni 
ortadi, hosil elementlarining o‘lchami kattalashadi, tanasidagi suv miqdori ortadi. 
13

---

47 
Barglarida xilorofill miqdori ko‘payadi, umuman, makkajo‘xori o‘simliklarining 
yer utski qismlarining massasi yer ostki qismlari massasiga nisbatan bir necha 
marta ortishi kuzatiladi. O‘zlashtirilgan suvdan uzoq muddat davomida 
foydalanish tufayli barglarning hayot faoliyati uzayadi. Makkajo‘xori barglarining 
doimiy yashil bo‘lib turishi tuproqda suvning me'yorda bo‘lishi bilan bog‘liq. Suv 
tanqis bo‘lgan sharoitda makkajo‘xorining o‘sishi keskin sekinlashadi. Barglari 
maydalanib, ancha erta sarg‘ayadi. Poyasi ingichka tortib, zaiflashib qoladi va 
natijada shamolga bardosh berolmay yotib qolishi mumkin. hosil organlarining 
shakllanishi, rivojlanishi va donning qo‘yilishi yomonlashadi. 
Bodroq makkajo‘xori duragaylarining suv almashinuv jarayonining muhim 
ko‘rsatkichlaridan biri, to‘qimalarning suvni saqlash qobiliyati bo‘lib, bu jarayon 
ko‘pgina omillarga bog‘liq ravishda o‘simlikda kechayotgan fiziologik jarayonlar 
va hosildorlikka juda katta ta'sir etadi. Tuproq namligi bir xil bo‘lgan sharoitda, 
ayrim navlarning suvni saqlash qobiliyati kuchliligi kuzatilladi. Bu esa shu 
navlarning qurg‘oqchilikka chidamldilik darajasi yuqori ekanligidan dalolat beradi. 
Qurg‘oqchilikka chidamli o‘simliklarning qurg‘oqchilik sharoitida suvni 
saqlash qobiliyati chidamsiz navlarga nisbatan ancha yuqoriligi kuzatilgan. 
Chunki, o‘simlik hujayrasining suvsizlikka chidamliligi yoki suvni saqlash 
qobiliyati, suvning membranadan o‘tish jarayonlarini ta'minlovchi bir butun 
fiziologik ko‘rsatkich hisoblanadi. 
Suvni saqlash qobilyati makkajo‘xori barglarining dinamik ko‘rsatkichi 
bo‘lib, bu jarayon o‘simlikning o‘sishiga, o‘sish fazalariga, vegetasiya davridagi 
meteorologik sharoitga, agrotexnik tadbirlarga, navlarning xususiyatlariga, sutkalik 
vaqtga, tuproq iqlim sharoitiga, suvsizlikning davom etish muddatiga bog‘liq 
ravishda o‘zgarib turadi. Aniqlanishicha, tuproqda namlik miqdori yetishmaganda 
va azot me'yorida bo‘lganda makkajo‘xorining suvni saqlash qobiliyati darajsi 
kuchayadi (3.3-jadval).
3.3-jadvalda keltirilgan ma'lumotlar makkajo‘xorining ro‘vaklash, so‘ta 
chiqarish va sut pishish fazalarida olingan. 
3

---

48 
3.3-jadval