Hisobot yozish qoidalari va hisobotlar tarkibi
Sanobar Azimovna Shokirova
imomovasanobar757@gmail.com
“O’zbekiston temir yo’llari” aksiyadorlik jamiyati, Toshkent temir yo'l
texnikumi
Annotatsiya:
Maqolada
hisobotning yozilish qoidalari, uning xususiyatlari,
yuzaga keladigan kamchiliklar va ularga qanday yechim topish yo’llari ko’rsatiladi.
Hisobotning har qanday kasbdan kelib chiqib, hozirgi zamon talablariga mos
xarakterlari tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar:
Hisobot, hujjatlar, rasmiy, bayonot, mantiqlik, matnlar, xatolar,
namuna, eslatma.
Reporting rules and structure of reports
Sanobar Azimovna Shokirova
imomovasanobar757@gmail.com
Joint Stock Company “O’zbekiston temir yo’llari”, Tashkent Railway Technical
School
Abstract:
The article describes the rules of writing the report, its features,
shortcomings and ways to address them. The report analyzes the characteristics of any
profession from a modern perspective.
Keywords:
Report, documents, official,
statement, logic, texts, errors, sample,
note.
Ma’lumki, hozirgi kunda ko’plab kasbiy hujjatlari, ayniqsa hisobotlar talabi
kundan-kunga ortib boryapti. Muammo ko'pincha odamlar hisobot yozishni qiyin va
yoqimsiz ish deb bilishlari va undan tezda xalos bo'lishga harakat qilishlari, uning
maqsadlariga ozgina e'tibor berishlari bilan bog'liqdir. Biroq, so'zni noto'g'ri
tanlash
kabi kichik xatolar ham yozma xabarni idrok etishga xalaqit berishi mumkin.
Avvalambor, kasbiy hisoboti turini tanlash lozimdir. Kasbiy hisobotlari qanday
bo'lishi kerak? Hisobotlar har qanday shaklda va har qanday hajmda mumkin:
•
Yozma va og'zaki
•
Rasmiy va norasmiy ;
•
An'anaviy va original ;
•
Bir sahifali va ko'p jildli.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
March 2022 / Volume 3 Issue 3
www.openscience.uz
723
•
Mustaqil ravishda yoki tashqi maslahatchilarni jalb qilgan holda amalga
oshiriladi.
Yozma hisobotlarni tayyorlashning asosiy tamoyillari barcha turdagi hujjatlar
uchun bir xildir. Ba'zi tashkilotlar turli xil muntazam hisobotlar uchun
standartlashtirilgan formatlardan foydalanadilar (masalan, "o'tgan
haftadagi savdo
hajmi hisoboti namunasi"). Ko'pgina hisobotlar tashkilot ichida bo'lishish uchun
mo'ljallangan, shuning uchun ularni yozayotgan xodimlar ko'pincha hisobotni eslatma
shaklida ishlatadilar.
Nafaqat hisobot shaklini tanlash, balki uni yozishning boshqa xususiyatlari ham
birinchi navbatda, hisobot qanday maqsadda tayyorlanayotganiga bog'liq. Savolga
oddiy va aniq javobni bilmasdan hech qachon qog'ozga yoki kompyuter klaviaturasiga
tegmang: nega buni yozyapsiz degan savolga javobni o’ylab chiqish zarurdir.[1]
Aniq ko'rinadigan maqsadlardan tashqari, ushbu hisobotga muhtoj bo'lgan ko'plab
sabablar mavjud. Hisobot kamdan-kam hollarda faqat ma'lumotni yozib olish uchun
mo'ljallangan. Qoidaga ko'ra, u:
•
Xabar berish yoki tushuntirish ishlarini o’z ichiga qamrab oladi;
•
Tavsiya qiladi;
•
Rag'batlantiradi;
•
Munozarani yozma nutqda bayon qiladi yoki uning bir qismiga aylanadi;
•
Ishontiradi;
•
Mustahkamlaydi (oldingi muhokama/xabarga bog’liqgini ko’rsatadi);
•
Ko’rsatma beradi.
Albatta, bu maqsadlar bir-birini inkor etmaydi.
Siz bir nechta maqsadlarni
belgilashingiz mumkin, ammo ularning barchasi aniq va o'z ustuvorliklariga ega
bo'lishi kerak. Maqsadlar nafaqat siz aytmoqchi bo'lgan hibosobti matnini, balki
bayonot orqali nimaga erishmoqchi ekanligingizni ham belgilaydi va ular kutilgan
natijalar hisoblanadi.
Ular matnning aniq uzunligini, uslubini, mazmunini va
hokazolarni tanlashda yordam berishi kerak. Hisobotni to'g'ri taqdim etish uchun
maqsad aniq, mantiqiy, real va vaqtga bog'liq bo'lishi kerakligini unutmaslik muhim.
Yaxshi hisobot yozish bu juda nozik jarayon. Boshqacha qilib aytganda, siz
maqsad qilgan matnning aniq ma'nosini xiralashtirish juda oson. Bir jumla, ibora yoki
hatto noto'g'ri so'z yozuvning ravshanligini yoki ta'sirini kamaytirishi mumkin.
Aksincha, kichik kamchiliklar hisobot sifatini yaxshilashi mumkin. Ayniqsa,
yaxshi
tanlangan ibora butun bo'lim yoki paragrafni hayratlanarli yoki esda qolarli narsaga
aylantirishi mumkin.
Hujjatning sifati tabiiy ravishda turli omillarning kombinatsiyasiga bog'liq. Agar
uning mavzusi o‘rganilmasa, shoshqaloqlik bilan yozilsa, yomon tekshirilsa, tuzilishi
yo‘q, jargon va bo‘sh dabdabali rasmiy so‘zlarga to‘la, uslubi yo‘q, juda uzun bo‘lsa,
bu halokatli ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
March 2022 / Volume 3 Issue 3
www.openscience.uz
724
Nima uchun yaxshi hujjat kam uchraydi? Sabablari turlicha bo'lishi mumkin: ular
shoshqaloqlik bilan yozilgan, ular eskirgan shakldan keyin modellashtirilgan, ular juda
standartlashtirilgan holatlar ko’p uchraydi. Bundan tashqari, ular ko'pincha o'qishni
qiyinlashtiradigan xatolarni o'z ichiga oladi. Ularda tuzilish va mantiq yo'q. Ular uchta
so'z bilan ifodalanishi mumkin bo'lgan o'nta so'zdan foydalanadilar. Bunday hujjatlarni
tushunish qiyin, ular o'quvchiga noto'g'ri ma'lumot berishi mumkin va shuning uchun
ularning maqsadini bajarmaydi.[2]
Hisobot har qanday talabani tayyorlashga qodir. Ammo hammasi ham "a'lo" deb
aytilmaydi va hamma ham esga olinmaydi. Sizning ishingiz nafaqat boshqa talabalar,
balki o'qituvchilar tomonidan ham e'tiborga olinishi uchun hisobot yozishda uchta
qoidaga amal qilishlari kerak:
O'ziga xoslik. Matnning jumlalarini yoki paragraflarini nusxa ko'chirmang. Na
Internetdan, na kutubxona kitoblaridan. Noyoblikni tekshirish qiyin emas va siz hatto
yosh va tajribasiz o'qituvchini ham alday olmaysiz.
Savodxonlik. Siz nafaqat imlo va tinish belgilaridagi xatolar, balki haqiqiy xatolar
bilan ham qiziqishingiz kerak. Ammo ilmiy adabiyotlardan foydalansangiz va uni
bibliografiyada ko'rsatsangiz, bunday bo'lmaydi.
Akademik uslub. Talaba ishlarining deyarli barcha
turlari akademik uslubda
yozilgan. Siz murakkab jumlalarni, qo'shma so'zlarni, atamalar va ko'p so'zlab berilgan
so'zlarni ishlatishingiz mumkin. Biroq, jumlalar to'g'ri tuzilganligi va atamalar joyiga
nisbatan qo'llanilishi muhimdir. Agar sizda tajriba bo'lmasa, qasddan matnni
murakkablashtirmang.[3]
