Hirotlik tarixchi g‘iyosiddin xondamirning tarixda tutgan o‘rni

ǀ
ISSUE 6 
ǀ
2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 575
o‘g‘li Sayyid Abdullohxonning qisqacha tarjimai holi bayonida shunday yozadi: 
“Xondamirning o‘g‘li Sayyid Abdullohxon Buyuk Akbarshohning zamondoshi bo‘lib, 
uning saroyida xizmat qilgan. Akbar unga “Xoniy” taxallusini bergan. U Sayyid 
Abdullohxon nomi mashhur bo‘lgan va hijriy 996-yil ( milodiy 1557-yilda) Kashmir 
viloyatida vafot etgan.”
Marhum Said Nafisiy “Dastur ul-vuzaro” so‘zboshisida Xondamirning ikkinchi 
o‘g‘li to‘g‘risida quyidagilarni qayd etgan: “Xondamirning Mir Mahmud degan o‘g‘li
bo‘lib, yo otasining vafotidan so‘ng Hindistondan Hirotga qaytib kelgan, yoki umuman 
otasi bilan Hindistonga bormagan. Nima bo‘lgan taqdirda ham u Hirotda yashagan. 
Amir Mahmud Shoh Ismoil (1502-1524) va Shoh Tahmasp (1524–1576) hukmronlik 
qilgan davr tarixini yoritgan asar muallifi boʻlib, u bu asarini hijriy 950-yil (milodiy 
1543-yilda) Eronda hukmron bo‘lgan safaviy saroy amirlaridan Muhammadxon 
Sharafiddin o‘g‘li Takaliyga bagʻishlagan. Asarni “Zayli Habib us-siyar” deb nomlab, 
hijriy 957-yil (milodiy 1550-yilda) yozib tugatgan. Bu kitobdan ma’lum bo‘lishicha, u 
otasi vafotidan o‘n besh yil keyin ham hayot bo‘lgan.”
Shunday qaltis va tahlikali davrda yashashiga qaramay, Xondamir forsiy tilida o‘n 
uchta asar yozib katta meros qoldirdi. Hozirgi paytda ulardan faqat sakkiztasi 
‐
“Maosir ul-muluk”, “Xulosat ul-axbor”, “Dastur ul-vuzaro”, “Nomayi nomi”, “Ravzat 
us-safo” ning yettinchi jildi, “Habib us- siyar fi axbori afrodi bashar” va 
“Humoyunnoma” bizgacha yetib kelgan. Muarrixning “Maosir ul-muluk” (‘Hamasr 
podshohlarning tarixi”) asari Alisher Navoiy iltimosiga ko‘ra va unga minnatdorchilik 
izhori tariqasida 1498-1499-yillarda yozilgan. Bu asar podshohlar va qadimgi 
donishmandlarning xayrli ishlar haqida aytilgan hikmatnamo gaplarini o‘z ichiga oladi. 
Jumladan, Qayumarsdan Anushirvongacha, Odam Atodan Buzurgmehrgacha bo‘lgan 
hamda payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v) va imomlar haqida bitilgan naqllardan 
iborat. So‘ngra muallif Ummaviylar, Abbosiylar, Somoniylar, G‘aznaviylar va boshqa 
sulolalarga tegishli hukmdorlar tarixi bilan birga kurd podshohlari va turk xoqonlari 
tarixini yoritgan. Asarning oxirigi qismida Husayn Bayqaro va Alisher Navoiyga 
zamondosh hukmdorlar, olimlar va donishmandlar haqida ma'lumotlar beradi. Bu 
asarning yagona nusxasi Britaniya muzeyida 29-raqam bilan saqlanadi. Ushbu asar 
1993-yilda Mirhoshim Muhaddis tomonidan Tehronda nashr etildi. 
REFERENCES 
1.
J. Hazratqulov, I. Bekjonov G‘iyosiddin ibn Humomiddin Xondamirning Habib us-siyar fi 
axbori afrodi bashar asari tarjimasi Toshkent, O‘zbekiston. nashr. 2013. 
2.
K. Rahimov. G‘iyosiddin Xondamir Makorim ul-axloq asari tarjimasi Toshkent. 2018.
3.
Alisher Navoiy. Asarlar. 12-jild. Majolis un-nafois. Toskent. 1966. 
4.
Xayrulla Ismatullayev ,,Sulton Husayn Boyqaro farmoni” 
5.
Xondamir “Makomir ul-axloq” T., 1948 
6. Xondamir “Maosir al muluk” (fors tilida). - Texron, 1372 (1994).