Hind adabiyoti

Falsafa

Qadimgi Hindistonda falsafa juda yuqori rivojlanishga erishdi. Hind falsafasi haqiqatan ham dunyo tafakkurini o'z sharbatlari bilan oziqlantirishda davom etadigan "tirik mevalar" dir. Hind falsafasi to'liq davomiylikni saqlab qoldi. Va biron bir falsafa G'arbga hind kabi kuchli ta'sir o'tkazmagan.Hindistondagi falsafa qadimgi insoniyat tsivilizatsiyalaridan biri asosida vujudga kelgan; uning XV-X asrlarga oid ming yillik an'analari. Miloddan avvalgi e., hozirgi kungacha saqlanib qolgan. Hind falsafasi tarixida odatda to'rt davr ajratilgan:
1) vediya davri;
2) klassik yoki braxman-buddist davri - VI asrdan. Miloddan avvalgi e.10 s gacha. n. uh;
3) klassikadan keyingi davr - 10-18 asrlar;
4) yangi va zamonaviy hind falsafasi.
Birinchi yodgorliklarda allaqachon Veda,ko'plab yogislar sharafiga madhiyalar bilan bir qatorda yagona dunyo tartibi tushunchasi - Rita tushunchasi mavjud. Vedalar - Upanishadlarga diniy va falsafiy sharhlar asosan Hindiston falsafasining keyingi rivojlanishini belgilaydigan g'oyalarni o'z ichiga oladi (ajralmas ma'naviy substansiya, brahman va individual ruh, atmanning birligi to'g'risida; ruhning bir tug'ilishdan ikkinchisiga o'tadigan o'lmasligi to'g'risida, karma qonuni yoki intiqom) Upanishadlarda diniy idealistik ta'limotlar bilan bir qatorda Vedalar hokimiyatini, inson vafotidan keyin ruhning mavjudligini rad etgan va moddiy printsiplardan biri hisoblangan materialistlar va ateistlarning qarashlari aks etgan. dunyoning asosiy printsipi bo'lish. Klassik davrda falsafa Vedalar va Upanishadlarning kuchli ta'siri ostida rivojlandi. Ilk o'rta asrlardan boshlab barcha falsafiy maktablarni vedalar hokimiyatini tan olgan pravoslavlarga va Vedalarning beg'uborligini rad etgan g'ayrioddiylarga ajratish an'anasi rivojlandi. Pravoslav maktablaridan oltitasi asosiy maktablar deb hisoblanadi: bular mimamsa, sankxoya, yoga, nyaya, vaisesikava vedanta.Odatiy bo'lmaganlarga Buddist, Jayn va ko'plab materialistik va ateistik maktablar kiradi, ulardan eng keng tarqalgani Charvaka maktabi edi. (Lokaita).Garchi bunday bo'linish tarixiy asoslarga ega bo'lsa-da, baribir falsafa rivojlanishining haqiqiy bahorini - materializm va idealizm o'rtasidagi kurashni yashiradi. Buddistlar ham, "pravoslav" manbalar ham birinchi navbatda materialistik maktablarni qoralaydilar. Vedantaning eng taniqli faylasufi Shankara, ham Sanxya mutafakkirlarining materialistik g'oyalariga, ham Nyaya va Vayzika empirizmiga zo'ravonlik bilan hujum qiladi. U o'zini aqldan ajratib, idealistik va tasavvuf maktablariga yaqinlashadi. Ko'kragida buddizmmadya-miks va Yogacharlarning idealistik maktablari Teraadinlar va Sarvastivadinlarning materialistik ta'limotlariga qarshi kurashdilar. Turli xil fikrlar maktablari o'rtasidagi shiddatli bahs-munozaralar nizo san'ati, bilim manbalari va ishonchli bilimlar - mantiq ilmini tug'dirdi. Hind mantig'i haqidagi dastlabki ma'lumotlarni buddaviylikning dastlabki manbalarida (miloddan avvalgi 3-asr) to'plash mumkin, keyin mantiq Nyaya maktabida rivojlanadi va keyinchalik buddist mantiqchilar Dignagi, Darmakirti va boshqalarning risolalarida mumtoz davr oxiriga kelib rivojlanadi. jaynizmma'nosini yo'qotadi va buddizm o'zlashadi hinduizm.Bu vaqtda hinduizmning Vish-Nuite va Shaiva tizimlari rivojlanib, Upanishadlarning Brahmani - Shiva xudosi ekanligini o'rgatgan.

Yoga

Yoga Vedalarga asoslangan va Vedik qarashlaridan biridir. Yoga "kontsentratsiya" degan ma'noni anglatadi, donishmand Patanjali (miloddan avvalgi II asr) uning asoschisi hisoblanadi. Yoga bu falsafa va amaliyotdir. Yoga - bu najotning individual usuli va his-tuyg'ular va fikrlarni, birinchi navbatda meditatsiya orqali boshqarishga erishish uchun mo'ljallangan. Yoga tizimida Xudoga ishonish nazariy dunyoqarashning elementi va azob-uqubatlardan xalos bo'lishga qaratilgan amaliy faoliyat sharti sifatida qaraladi. Bittasi bilan aloqa o'z birligini anglash uchun zarurdir. Meditatsiyani muvaffaqiyatli o'zlashtirib, odam samadhi holatiga keladi (ya'ni, bir qator jismoniy va ruhiy mashqlar va kontsentratsiyadan so'ng erishilgan to'liq ichki holat). Bundan tashqari, yoga ovqatlanish qoidalarini ham o'z ichiga oladi. Oziq-ovqat, unga tegishli bo'lgan moddiy tabiatning uchta rejimiga ko'ra uchta toifaga bo'linadi. Masalan, jaholat va ishtiyoq rejimidagi oziq-ovqat azob-uqubatlarni, baxtsizliklarni, kasalliklarni ko'paytirishga qodir (birinchi navbatda bu go'sht). Yoga o'qituvchilari boshqa ta'limotlarga nisbatan bag'rikenglikni rivojlantirish zarurligiga alohida e'tibor berishadi.