Himoyaga tavsiya etilsin”

2.3. “Boburnoma” asarini boshqa asarlar bilan qiyosiy o„rganish.

Boburdan qolgan ijodiy merosining eng muhim va eng yirigi O‗rta Osiyo, Afg‗oniston, Hindiston va Eron xalqlari tarixi geografiyasi, etnografiyasiga oid nodir va qimmatli ma‘lumotlarni o‗z ichiga olgan va o‗sha davr o‗zbek klassik adabiyotida va adabiy tilining yorqin namunasi bo‗lgan ― Boburnoma ― asaridir. «Boburnoma» — jahon adabiyoti va manbashunosligidagi muhim va noyob yodgorlik; o‗zbek adabiyotida dastlabki nasriy memuar va tarixiy-ilmiy asar. Bu asar mazmunining rang-barangligi, bir jahon materialni o‗z ichiga olganligi, til va uslubining go‗zalligi bilan XVIII, ayniqsa XIX asr sharqshunos olimlarning diqqatini o‗ziga tortgan.

Badiiy adabiyotda badiiy asarlarni o‗rganishda asarlarni qiyosiy tahlil qilib o‗rganish eng samarali usullardan biri hisoblanadi. Biz ham bitiruv malakaviy ishimizning aynan shu qismida ―Boburnoma‖ asarini qiyosiy o‗rganishni yoritib berishga harakat qilamiz. Biz ―Boburnoma‖ asarini Abulg‗oziy Bahodirxonning ―Shajarayi turk‖ asari bilan qiyosan o‗rganishni tavsiya etmoqchimiz. Dastlab ―Shajarai turk‖, asari haqida qisqacha ma‘lumot berib o‗tishni joiz deb topdik. ―Shajarayi turk va moʻgʻul‖ (―Turkiy xalklar va moʻgʻullar shajarasi‖) — tarixiy asar, muallifi Abulgʻoziy Bahodirxon. Eski oʻzbek tilida yozilgan. ―Shajarai turk‖ XIII— XVII asrlardagi moʻgʻul va turk hukmdorlari haqidagi maʼlumotlarni, xususan, Markaziy Osiyo xonliklari, jumladan, Xiva xonligining muallif yashagan davrgacha boʻlgan tarixini oʻz ichiga olgan. ―Shajarayi turk‖ Abulgʻoziy Bahordirxonning oʻlimi tufayli nihoyasiga yetkazilmay qolgan boʻlsada, uning oʻgʻli Anusha Muhammadxon (1663—87) topshirigʻiga muvofiq, urganchlik tarixchi Maxmud ibn Mulla Muhammad Zamon Urganjiy tomonidan baʼzi maʼlumotlar bilan toʻldirilgan. ―Shajarayi turk‖ning yozilish sababi muallif tomonidan quyidagicha izohlangan: ―Ammo bizning ota aqalarimizning beparvoliqi va Xorazm xalqining bevuqufliqi, bu ikki sababdin, bizning jamoatimizning Abdullaxonning (Abdullaxon II) otalari birlan bizning otalarimizning ayrilgan yeridin to bizga kelguncha tarixlarini bitmay erdilar. Bu

49

t arixni bir kishiga taklif qilali teb fikr qilduk, hech munosib kishi topmaduk, zarur boʻldi (va) ul sababdin oʻzimiz aytduk‖. Asar moʻʼjaz muqaddima va 9 bobdan tashkil topgan.

Aynan bu ikki asar yaratilish jihatidan, keltirilgan ma‘lumotlaridan bir-biriga mutanosib hisoblanadi. Biz bu ikki memuar asarni quyidagi metod orqali qiyoslab o‗rganmoqchimiz.

“O„xshashini top” metodi. Bu metod orqali ikki a sar qiyoslanadi va

asarlarga xos bo‗lgan umumiy xususiyatlar bo‗sh kataklarga yoziladi. Bu metodda asosiy e‘tibor asarlarning o‗xshash tomonlariga qaratiladi.

O‗qituvchi: Ko‗rinib turibdiki, bu ikki asar bir-biriga o‗xshash. Bu qarash ilm fanda ham asoslangan. Fikrimning isboti sifatida quyidagi jumlani keltirib

o‗taman. ― Bоburning «Bоburnоmа»ni yozishdаn аsоsiy mаqsаdi tеmuriylаrning

kеyingi vаkillаridаn biri sifаtidа o‘zining mеmuаrini yarаtishdаn ibоrаt bo‘lgаn. Аbulg‗оzi hаm «Shаjаrаi turk»dа o‘z аjdоdi shаjаrаsini, Хivаdа hukmrоnlik

qilgаn оtа-bоbоlаri tаriхini, qоlаvеrsа, o‘zi bоshidаn kеchirgаn vоqеа-hоdisаlаrni