|
IV. BOB. HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI VA EKOLOGIYA
4.1. Axborot-kommunikatsiya korxonalarida faoliyat xavfsizligini ta’minlash prinsip, usul va vositalari
Xavflarni bartaraf qilish prinsipi - o‘z ichiga texnologiyalarni o‘zgartirish, xavfli narsani xavfsiziga almashtirish, xavfsiz jihozlarni qo‘llash, mehnatni ilmiy tashkil qilish va vositalarni takomillashtirish bilan xavfli va zararli omillar bartaraf qilinadi. Bu prinsip o‘zining mazmuni bilan juda ilg‘or va amalga oshirish shakli bilan juda xilma-xildir.
Xavfsizlik umumiy nazariyasi strukturasida prinsiplar va usullar evristik va uslubiy hisobda rol o‘ynaydi, xamda o‘rganilayotgan fan soxasi bilan bog‘langanligi xaqida to‘la tushuncha beradi.
Xavfsizlikni ta’minlash usul va prinsiplari boshqa umumiy usullardan farq qilgan holda dialektika va logikaga tegishlidir.
Prinsiplar va metodlar ma’lum miqdorda o‘zaro bog‘likdir. Xavfsizlikni ta’minlash o‘z ichiga murakkab jarayonni oladi va uni elementar tashkil etuvchilarga, ya’ni dastlabki holatlar, g‘oyalar, prinsiplar deb ataluvchilarga bo‘lish mumkin. Prinsip so‘zi lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, boshlanish, g‘oya, asos demakdir. Ishlab chiqarishning turi, texnologik jarayonlarning afzalliklari, qo‘llaniladigan jihozlarning har xilligi bularning hammasi xavfsizlikni ta’minlash prinsiplarining ko‘p xilligiga shartlanadi.
Prinsiplar muhim uslubiy ahamiyatga egadir.
Xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha to‘laqonli profilaktik ish ilmiy tekshirish, tajriba-konstruktorlik, loyiha ishlarida, ishlab chiqarish obyektlarini qayta qurish va foydalanish bosqichida faqat ongli ravishda xavfsizlik prinsiplarini hisobga olish bilan amalga oshiriladi.
Prinsiplarning nazariy va amaliy ahamiyati shundan iboratki, ular bizni o‘rab olgan dunyodagi xavflar bo‘yicha bizlarning bilim darajamizni aniqlaydi va o‘z navbatida himoya tadbirlariga va ularni hisoblash usullariga talablar belgilaydi.
Prinsiplarning ahamiyati amaliy jihatidan ham muhimdir: Ular raqobatlashayotgan variantlarni taqqoslab tahlil qilish asosida xavflardan himoyalanishning optimal yechimlarini topishga imkon beradi. Prinsiplarning evristik qiymati shundan iboratki, ular mehnat xavfsizligini boshqarishni tashkil qilishda hal qiluvchi ahamiyatga egadir.
Xavfsizlikni ta’minlash prinsipini bir-birini to‘ldiruvchi element sifatida o‘zaro bog‘lanishda qarash muhimdir.
Konkret sharoitlarga bog‘liq holda bir va boshqa prinsiplar har xil amalga oshiriladi. Xavfsizlikni ta’minlash prinsiplari ularni amalga oshirish belgilariga qarab shartli ravishda 4 ta sinfga bo‘linadi: taxminiy, texnikaviy, tashkiliy va boshqaruv prinsiplari.
Taxminiy prinsiplar o‘zida xavfsiz yechimlarni topuvchi yo‘nalishni aniqlovchi metodologik va ma’lumot bazasi bo‘lib, xizmat qiluvchi, asos soluvchi g‘oyalarni taqdim etadi. Bunga quyidagi prinsiplar kiradi: operatorning aktivligi, faoliyatni gumanlashtirish, strukturani o‘zgartirish, operatorni almashtirish, sinflashtirish, xavfni bartaraf qilish va kamaytirish, tizimlilik va boshqalar.
Texnikaviy prinsiplar xavfli omillarning ta’sirini bevosita oldini olishga yo‘naltirilgan. Texnik prinsiplar fizik qonunlarni ishlatishga asoslangan. Bunga quyidagilar kiradi: masofadan himoyalash, ekranlashtirish, qattiqligini oshirish, blokirovkalash (yakkalash), vakuumlashtirish, havo kirmaydigan qilish, passiv zveno kiritish, zichlashtirish, flegmatizatsiyalash va yeta olmaslik prinsiplari.
Boshqaruv prinsiplari deb, xavfsizlikni ta’minlash jarayonining alohida bosqich va etaplari orasida o‘zaro bog‘lanish va munosabatlarni aniqlovchi prinsiplarga aytiladi. Ularga rejali, nazoratli, boshqarmali, majburiylik, qayta aloqali, samarali, javobgarlik, rag‘batlantirish, iyerarxik, bir ma’noli, adekvatli prinsiplar kiradi.
Tashkiliy prinsiplarga xavfsizlik maqsadida mehnatni ilmiy tashkil qilish qoidalarini amalga oshiruvchi prinsiplar kiradi. Ularga vaqt bo‘yicha himoyalash, ma’lumot berish, rezervlashtirish, normallashtirish, kadrlarni tanlash, ketma-ketlik, ergonomik, mehnatni ratsional tashkil qilish va zidlik prinsiplari kiradi.
Bir vaqtda ayrim prinsiplar bir nechta sinflarga kiradi. Xavfsizlikni ta’minlash prinsiplari tizimlarni xosil qiladi va bir vaqtning o‘zida har bir prinsip nisbatan mustaqillik kashf qiladi.
Ayrim prinsiplarni alohida ko‘rib chiqamiz. Har bir ko‘rib chiqayotgan prinsipga ta’rif beramiz va misollar keltiramiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
