Химмотология

5-БОБ. НЕФТЬ МОЙЛАРИ УЧУН ҚЎНДИРМАЛАР

Юқорида таъкидлангандек нефтдан олинадиган мойларнинг асосий вазифаси ҳар хил механизмларни ҳаракатдаги қаттиқ юзалари ўртасидаги ишқаланишни камайтиришдир. Сурков мойлари металл юзалардаги ишқаланишни ёпишқоқ суюқлик қатламлари орасидаги ишқаланишга алмаштиради. Ишқаланаётган материални юзасидаги молекулани мой молекуласи билан ёпишқоқлик кучи мой молекулаларини бир-бири билан боғланиш кучига нисбатан каттадир. Шунинг учун метал юзасида мойнинг мустаҳкам қатлами ҳосил бўлади. Яхши сурков мойлари энергия ҳаражатларини кескин камайтиради.

Сурков мойларининг асосий ҳарактеристикаси уларнинг ёпишқоқлигидир. Механизмларни ишлаш шароитига қараб ёпишқоқликка бўлган талаб турличадир. Масалан, енгил дистиллят индустриал мойни ёпишқоқлиги 4-85 мм²/С. (50^оСда). Пар машиналарида ишлатилувчи қолдиқ мойларники 60-70 мм²/С. Мотор мойлари юқори ҳароратда суюлиб кетмаслиги керак, совуқ ҳароратда қотиб қолмаслиги керак. Мотор мойлари тозалаш жараёнида деасфальтизация ва депарафинизация қилингани учун, уларни қовушқоқлик хусусиятлари полициклик нафтенли, ароматик ва гибрид парафин-нафтен-ароматик углеводородларни молекуляр массаси ва тузилишига боғлиқ.
Мойларни паст ҳароратда ишлаш қобилиятини ошириш учун уларга қотиш ҳароратини пасайтирувчи махсус қўндирмалар - депрессаторлар қўшилади.
Сурков мойларининг муҳим сифат кўрсаткичи - уларни кислородга нисбатан кимёвий барқарорлигидир.
Мойда ҳар хил оксидланиш маҳсулотларини йигилиб қолиши зарарли оқибатларга олиб келади:
Паст молекулали кислоталар металларни тез занглатади.
Юқори малекулали кислоталар кислород ва сув иштирокида шу шароитда ҳосил бўлган темир гидроокисди билан реакцияга киришади:

Fe(OН)₂+2RCOOH  (RCOO)₂ Fe+2H₂O.

Юқори кислоталарни тузи мойларда ёмон эрийди ва чўкмага тушиб қолади.

Трансформатор мойида сувни ва кислоталарни йигилиши уни эксплуатация хусусиятини пасайтиради.
Реакцияни юқори молекулали маҳсулотлари (смола), асфальтен, (карбен) мой юборувчи системаларда ўтириб қолади.
Оксикислоталар ва уларни маҳсулотлари: лактоидлар, эстолидлар ва бошқалар углеводородларда ёмон эрийди. Шунинг учун кўмирсимон моддалар двигателни поршенли қисмларида ўтириб қолади.