Химмотология

12-БОБ. ЁНИЛҒИ ВА МОЙЛАШ МАТЕРИАЛЛАРНИ МЕЪЁРГА КЕЛТИРИШ ВА МЕЪЁРДА ИШЛАТИШ ТЕЖАМИ АСОСЛАРИ
Ёнилғи ва мойлаш материалларига қилинадиган ҳаражатларни камай-тириш, техникадан самарали фойдаланиш учун транспорт воситалари сақланадиган хўжаликларда таъминлашни тўғри ташкил қилиш ва улардан тўғри фойдаланиш шарт. Шунда нефт маҳсулотлари сифати барқарор сақланади, исроф камаяди, техник хизмат кўрсатиш учун қилинадиган ҳаражатлар камаяди.
Нефт маҳсулотлари миқдорини ҳисоблаб бориш.
Нефт маҳсулотларини ўз вақтида тўғри ҳисобга олиб бориш йўли билангина уларни қабул қилиб олиш, тарқатиш, сақлаш ва транспот воситаларига қуйиш вақтидаги исрофни камайтириш мумкин (омбордаги ва транспорт воситалари ёнилғи бакларидаги ҳамда картердаги мойлар миқдори ҳам ҳисобга олинади).

Нефт маҳсулотлари сарфини камайтириш кўп жиҳатдан улар сарфини тўғри ва илмий асосда нормалашга боғлиқ (автотранспорт учун километраж) бўйича режалаштирилади.Автомобиллар учун	бензин маркаси	ёнилғи сарфи л/100км
ГАЗ-51	А-72	21,5
ГАЗ 55	А-76	25,5
ГАЗ-21 "Волга"	А-76	13,0
ГАЗ-24 "Волга"	АИ-93	13,0
ВАЗ	АИ-93	10,5

Миқдорий исрофларни камайтириш.

Ёнилғининг буғланиб исроф бўлишини камайтириш.

Ёнилғи сарфининг йўл нормалари.
Ёнилғи сарфининг йўл нормаси деб, автомобилнинг иш бошламасдан., яъни унинг ўз массаси билан маълум эксплуатация шароитида юрган йўлига сарфланган ёнилғи миқдорига айтилади.
Айтомобил транспорти учун йўл нормаси (л/100 км) белгиланган.

ВАЗ (ҳаммаси учун)	8,5
ВАЗ-2121 «Нива»	12
УЛЗ-469, - 469В	16
Икарус - 260, - 280	40,44
ГАЗ-51, ГАЗ-53А	21,25
КаМАЗ-5511	34

Ҳар бир 100 л/км учун бензин 2 л., дизел ёнилғиси 1,3л., газ 2,5 л.
Меъёрларнинг ўзгариши. Конкрет эксплуатация шароитига қараб меъёрлар кўпайтиритиши ёки камайтирилиши мумкин (5% дан 20%гача кўпайтирилиши мумкин
Ёнилғи тежашга оид чора-тадбирлар .
1)Ёнилғи сарфига таъсир этувчи асосий омиллар транспорт воситалари ҳаракатланаётганда унга кўрсатиладиган қаршиликка (аэродинамик қаршилик, ғилдирашга бўладиган қаршилик, инерция кучлари).
2)Двигателнинг тежамли ишлашини таъминлаш
3)Умумий чора-тадбирлар. Автомобилнинг техник ҳолатни текшириб туриш. Ўз вақтида ва режада кўрсатилган ҳажмда ТХК ўтказиш.
Мой сарфлаш нормалари (ВАЗ автомобилларининг барча моделлари ҳар 100 л ёнилғига 0,8 л миқдорида мотор мойи норма белгиланган. Биз кўрдикки, ёнилғи аралашмаси қуюқлашганда бензин тезроқ ёнади. Бу, барча шароитлар; босим ва ўт олишнинг илгариланиши тегишлича бўлганда шундай булади. Автомобиль тоққа чиқаётганда бир неча километр баландлиқда суюқлашган аралашманинг барча белгилари пайдо бўлади; двигатель қувват йўқотади, ортиқча қизийди. Аммо бу ерда гап аралашма таркибининг ўзгаришида эмас, у
Масалан: бензинда ишлайдиган енгил автомобиллар:

Мотор мойи	Трансмиссион	Махсус	Пластик мой
2.4	0.3	0.1	0.2
Дизелли юк автомобиллари
3.2	0.4	0.1	0.3
БелАЗ, МоАЗ
5.0	0.5	1.0	0.3

аввалгича қолади, фақат атмосфера босимининг камайиши иатижасида унинг зичлигининг ўзгаришидадир.
Цилиндрларга келаётган ёнилғи аралашмасининг зичлиги фақат тоғли жойларда эмас, балки аралашма киритиш клапани орқали кираётганда, айниқса дроссель заслонкаси қия бўлганда гидравлик йўқотишлар натижасида кучли камаяди. Чунки заслонка қанча ёпилган бўлса, бир хил ҳажмда цилиндрларга шунча кам миқдорда ёнилғи аралашмаси келади, демак, дроссель заслонкаси-нинг ёпила бориши билан аралашма унинг таркиби аввалгича қолаётган бўлса
бироқ, двигатель нагрузкага боғлиқ равишда сийракланиш бир хил, айланиш частотаси ҳар хил бўлган режимда ишлай олади. Бундай холда айланиш частотаси катта бўлганда ёниш поршень иш йўлининг бир қисмини ўтгандан сўнг тугайди, яьни ёнилғи ёнганда ажралган иссиқликдан тўла фойдаланилмайди. Демак, айланиш частотаси қанча юқори бўлса, ёнилғи аралашмани шунча илгари ўт олдириш керак. Бу вазифани марказдан қочма ўт олдириш илгарилатиш ростлагичи бажаради.