Ххiii-мавзу

Натурал даромад меҳнат ҳақи ҳисобига олинадиган ва уй 
хўжаликларининг ўз истеъмоллари учун ишлаб чиқарган маҳсулотларидан 
иборат бўлади. 
Жамият аъзолари даромадлари даражаси улар турмуш фаровонлигининг 
муҳим кўрсаткичи ҳисобланиб, шу билан бирга алоҳида шахсларнинг дам 
олиши, билим олиши, соғлиғини сақлаши, энг зарур эҳтиѐжларини қондириши 
имкониятларини белгилаб беради. Аҳоли даромадлари даражасига бевосита 
таъсир кўрсатувчи омиллар орасида иш ҳақидан ташқари чакана нарх 
динамикаси, истеъмол бозорининг товарлар билан тўйинганлик даражаси 
кабилар муҳим ўрин тутади. 
Президентимиз И.Каримов таъкидлаб ўтганларидек: «Мустақиллик 
йилларида одамларимизнинг тафаккури, дунѐқараши, ҳаѐтга бўлган муносабати 
ҳам тубдан ўзгарди. Турмуш даражаси, оиласининг фаровонлиги, энг аввало, 
ўзига боғлиқ эканлигини тушуниб етаѐтган одамлар тобора кўпайиб 
бормоқда»
1
.
Аҳоли даромадлари даражасига баҳо бериш учун номинал, ихтиѐрида 
бўлган ва реал даромад тушунчаларидан фойдаланилади. 
Номинал даромад – аҳоли томонидан маълум вақт оралиғида 
олинган даромадларининг пул кўринишидаги миқдори. 
Ихтиѐрида бўлган даромад – шахсий истеъмол ва жамғарма 
мақсадларида фойдаланиш мумкин бўлган даромад. Бу даромад номинал 
даромаддан солиқлар ва мажбурий тўловлар суммасига кам бўлади. 
Реал даромад – нарх даражаси ўзгаришини ҳисобга олиб, аҳолининг 
ихтиѐрида бўлган даромадга сотиб олиш мумкин бўлган товар ва 
хизматлар миқдори. Яъни, реал даромад аҳолининг ихтиѐрида бўлган 
даромаднинг харид қувватини билдиради. 
1
Каримов И.А. Ислоҳотлар ва инвестициялар бўйича идоралараро мувофиқлаштирувчи кенгаш йиғилишидаги 
маърузаси. «Халқ сўзи», 2000 йил 2 февраль. 

---

504 
Аҳолининг номинал пул даромадлари турли манбалар ҳисобига 
шаклланиб, улардан асосийлари қуйидагилар ҳисобланади: 
а) ишлаб чиқариш омиллари ҳисобига олинадиган даромад; 
б) давлат ѐрдам дастурлари бўйича тўлов ва имтиѐзлар шаклидаги пул 
тушумлари; 
в) молия-кредит тизими орқали олинадиган пуд даромадлари. 
Республикамизда 2008 йилда аҳолининг номинал пул даромадлари 2007 
йилга нисбатан 34,1 фоизга ўсиб, 22626,3
млрд. сўмни ташкил этди. 
Аҳолининг пул харажатлари ва жамғармалари эса тегишли равишда 34,2 
фоизга ўсиб, 22240,7
млрд. сўмни ташкил этди. 
Мамлакатимиздаги 
аҳоли 
пул 
даромадлари, 
харажатлари 
ва 
жамғармаларининг кейинги йиллардаги динамикаси қуйидаги жадвал 
маълумотлари орқали тавсифланади (24.2-жадвал).