Хфх лек Хосилбеков

Tuproq yemirilishi
. Barqaror rivojlanishga tahdid soladigan tabiiy ofatlarni yana biri 
tuproq  yemirilishi,  yuvilishi  oqibatida  yer  yuzasining  biologik  xususiyati  yo’qolib  borishi 
oqibatida 
yerlarni cho’lga aylanish jarayonidir. 
Yer yuzidagi o’zgarishlar natijasida tuproq qatlami o’z funksiyasini bajara olmasligi ham 
171 
tabiiy, bu inson xo’jalik faoliyati natijasida sodir bo’lmoqda. Tuproqning inson faoliyati bilan 
bog’liq yemirilishiga qishloq xo’jaligini kimyolashtirish, o’rmonlarning kesilishi, yo’llarni, 
kommunikatsiya tarmog’ini qurish, foydali qazilma konlarini qazib olish va boshqa tadbirlarni 
misol qilib ko’rsatish mumkin. 
Tuproqning yemirilishi yerlarni tabiiy ravishda cho’lga aylanishi XX asrning oxirlariga 
kelib inqiroziy holatni namoyon etmoqda. Buning asosiy sababchisi Yer ichki qismi va yuzasida 
bo’layotgan  o’zgarishlar,  harakatlar  natijasi  bo’lsada,  ayrim  davlatlar  hududlarida  tabiiy 
tuproq 
hosil  bo’lish  jarayonining  juda  sust  borayotganligidadir.  Olimlarning  hisobi  bo’yicha  1  sm 
tuproq 
hosil bo’lishi uchun kamida 100 yil vaqt kerak ekan. Boz ustiga, yuqorida qayd qilinganidek, 
insonning iste’molchilik talabi bu jarayonni yanada kuchayib borishiga olib kelmoqda. Tabiiy 
yemirilayotgan tuproqlar suv va shamol ta’sirida bo’lib, har ikki holatda ham bu jarayon sodir 
bo’lgan joyda cho’llanish hodisasini ko’rishimiz mumkin. Lekin, yana bir sabab borki, uning 
ta’sirida tuproq yemirilishi juda sust, deyarli sezilmagan holatda namoyon bo’ladi. Bu yer ichki 
harakati ta’sirida relyefning ko’tarilishi yoki botiqlik hosil bo’lishi bilan uzviy boglangandir. 
Bunday  jarayon  oqibatida  tuproqdagi  mahsuldorlik  sekin-asta  kamayib  boradi  va 
rivojlanishning 
ma’lum  bosqichiga  etganda  shamol  yoki  suv  ta’sirida  insonning  xo’jalik  faoliyati  jadallashib 
ketadi. 
Respublikamiz  tog’  oldi  adirlarida,  tog’  etaklarida  bunday  hodisani  ko’proq  uchratishimiz 
mumkin. 
Masalan:  Chotqol-Qurama  (Toshkent  viloyati),  Nurota,  Turkiston  (Samarqand,  Jizzah 
viloyatlari), 
Hisor,  Boysun  (Qashqadaryo,  Surxondaryo),  Talas  -  Farg’ona,  Turkiston  (Farg’ona  vodiysi) 
tog’lari 
atrofida keng tarqalgan.