Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi


MARKAZIY FARG„ONA QUMLIKLARINING MELIORATIV-IRRIGATSION



Download 7,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet327/414
Sana16.12.2022
Hajmi7,33 Mb.
#888196
1   ...   323   324   325   326   327   328   329   330   ...   414
Bog'liq
Туплам

MARKAZIY FARG„ONA QUMLIKLARINING MELIORATIV-IRRIGATSION 
O„ZLASHTIRISH TA‟SIRIDA YUZ BERGAN O„ZGARISHLAR 
 
Yusupova M.A. 
Fargona davlat universiteti 
Markaziy Farg‗onaning tuproq-meliorativ sharoiti, joylashgan o‗rni, u yerlarda keng miyosda 
melioratsiya ishlarini olib borilishini taqozo etadi. Atmosferaning quyi qismidagi nisbiy namlikning 
pastligi, yog‗in miqdorini kamligi, grunt suvlarini qattiqligi, sho‗rligi, yer yuzasiga yaqinligi va 
boshqalar tuproq qatlamida tuzlarning to‗planishiga sabab bo‗ladi. 
O‗z navbatida sizot suvlarining kimyoviy tarkibining shakllanishida Markaziy Farg‗ona
landshaftlaridagi geokimyoviy vaziyat tuz tartiboti, tuproqning kimyoviy tarkibi va xilma-xilligi katta 
ta‘sir ko‗rsatadi. 
Bundan tashari, landshaftlarni o‗zgarishiga sug‗orish suvlarining miqdori, sun‘iy zovurlar va 
boshqalar katta ta‘sir ko‗rsatadi. Sug‗oriladigan va sho‗ri yuvqiladigan maydonlardagi agromeliorativ 
ishlar, chora-tadbirlar, tabiatni muhofaza qilish ishi bilan chambarchas bog‗langan holda o‗tkazilishi 
maqsadga muvofiq. Markaziy Faronada sug‗orish va sho‗r yuvish ishlari, zovurlar qurilishi va boshqa 
agromeliorativ ishlar ilmiy-ekologik vaziyatni hisobga olmagan olda o‗tkazilmoda deb bo‗lmaydi.
Buning evaziga tuproqlarda ikkilamchi sho‗rlanish, uning olamining buzilishida esa mikro va 
makroelementlarning miqdori va harakatining o‗zgarishi yuz bermoda.Yerlarni 10-20 yil davomida 
sug‗orish natijasida, aynisa agromeliorativchora-tadbirlar buzilishi hisobiga sizot suvlarida, zovur 
suvlarida, vertikal zovur suvlarida nitratlar, nitritlar, ftor, marganets, xlor, sulfat va zararli, zaarli ionlar 
amda birikmalarning miqdori ortmoda. Bu ionlar va birikmalarning miqdori mavsumiy o‗zgarib turadi, 
bu o‗zgarish sug‗orish tartiboti, me‘yori, sho‗r yuvishdagi vaqti va suv me‘yorlariga bog‗liq bo‗ladi. 
Markaziy Farg‗ona yerlaridagi tuproqlar joriy va kapital sho‗r yuvish ishlariga moyil. Hududda 
asosan o‗tloq, botqoq, sho‗rxok, sug‗oriladigan o‗tloq va boshqa tuproqlar tarqalgan. Bu zonadagi 
sug‗oriladigan o‗tloq tuproqlarning kimyoviy tahlil natijalari ularda sug‗orish davomiyligiga bog‗liq 
bo‗lgan olda 0,6-1,5% gumus, 0,05-0,13% miqdorida azot borligini ko‗rsatadi. 
Jumladan, uchinchi kesmaning tuproqlarida suvda eruvchi magniyning miqdori 0,02-0,03% 
bo‗lib, bu miqdor butun kalsiyning 50% ni tashkil qqiladi. Aynisa, sho‗rxoklarda magniyning miqdori 
ko‗p bo‗lib, 151-330 sm chuqurlikda uning ko‗rsatkichi kalsiydan ham ko‗p. Bu hodisa tuproqning 
singdirish komleksida ham o‗z aksini topdi. Ko‗chilik hollarda singdirilgan magniy kalsiydan ortiq. 
Buni sho‗rxoklarda va yangi o‗zlashtirilgan yerlarda ko‗rish mumkin bo‗lib, bunday tuproqlarda 
singdirilgan magniy 64-67%, kalsiy esa 12-15% singdirilgan kationlarga nisbatan miqdorni tashkil 
qiladi.
1-jadval. 
Suvli so‗rim tarkibining o‗zgarishi,% 
Kesma 
№ 
Chuurlik, 
sm. 
CO
3
-2
HCO
3
-
Cl
-
SO
4
-2
Ca
++
Mg
++ 
Na

K
+









10 
o‗tloq sho‗rxok, qumloq 

0-1 
Yo‗ 
0,079 
0,149 
1,320 
0,235 
0,120 
0,460 
1,903 
1-3 
0.012 
0,061 
1,629 
1,629 
0,240 
0,615 
0,028 
4,257 
8-30 
0,012 
0,058 
0,364 
1,700 
0,250 
0,246 
0,030 
2,630 
30-49 
0,012 
0,070 
0,113 
1,700 
0,235 
0,142 
0,020 
2,160 
49-92 
0,012 
0,049 
0,220 
1,100 
0,255 
0,144 
0,150 
1,760 
Sizot suvi, 
g/l 
0,720 
0,518 
15,97 
50,40 
0,950 
0,638 
2,300 
74,50 
Yangidan sug‗oriladigan o‗tloqi tuproqlar 

0-31 
0,006 
0,046 
0,131 
1,180 
0,240 
0,276 
0,230 
1,897 
31-56 
0,006 
0,054 
0,108 
1,010 
0,230 
0,108 
0,201 
1,603 


382 
56-80 
0,007 
0,064 
0,098 
1,120 
0,295 
0,033 
0,161 
1,595 
Sizot suvi, 
g/l 
0,620 
0,146 
3,017 
11,52 
0,150 
2,736 
0,345 
19,54 
Eskidan sug‗oriladigan o‗tloqi tuproqlar 

0-36 

0,014 
0,016 
0,905 
0,233 
0,028 
0,007 
1,241 
36-48 

0,014 
0,019 
0,823 
0,260 
0,034 
0,008 
1,360 
48-68 

0,018 
0,005 
0,943 
0,264 
0,040 
0,008 
1,720 
68-88 

0,014 
0,005 
0,824 
0,190 
0,030 
0,007 
1,200 
Sizot suvi, 
g/l 
izlar 
0,034 
0,074 
2,163 
2,163 
0,408 
0,436 
0,040 
Shuni alohida qayd qilish kerakki, yerlarning o‗zlashtirilganlik darajasi ortishi bilan bir vaqtda 
singdirilgan kalsiyning miqdori ortib, aksincha magniy kamayadi. Yangidan sug‗oriladigan yerlarda 
singdirilgan kalsiy 46-58%, magniy 29-46% singdirilgan asoslarga nisbatan miqdorlarni tashkil qiladi,
aynisa g‗o‗za ekilishi bilan bog‗liqholda yiliga 3-4 martaba sug‗orilsa, sho‗r yuvish ishlari olib borilsa, 
bunday yerlarda zaharli tuzlar miqdori tuproq va ona jinslarida, grunt suvlarida kamayadi.
Suvda erigan temir elementining miqdoriy o‗zgarishi eng avvalo muhitning oksidlanish-
qaytarilish sharoitiga bog‗liq. Neytral va kuchsiz ishqoriymuhitli Markaziy Farg‗ona landshaftlari 
uchun temir, galogenlar, natriy, kaliy va boshalar tiomorf elementlar sanaladi. Bular ayni vatda suv 
migrantlari isoblanadi. Temirning xususiyatida bizning sharoitda 7,9 va 8,3 bo‗lgan vatda uncha katta 
bo‗lmagan o‗zgarishlar seziladi, ya‘ni suvda eruvchi miqdori biroz ortadi. Umuman olganda o‗tloqi 
tuproqlarda, sho‗rxoklarda bizning sharoitimizdagi temirning suvda eruvchan miqdorining kamligi 
sulfatlarning ko‗pligi, muhitni oksidlovchi ekanligi bilan xarakterlanadi. Bunday sharoitda temir suvda 
qiyin eriydigan tuzlarni hosil qiladi va natijada migratsiya qobiliyati pasayadi. 
O‗rganilgan suvlarda esa buning miqdori 0,10-0,54 mg/l ni tashkil qiladi. Bu raqamlar uning 
suvlar uchun maksimal konsentratsiyasidan (1 mg/l) 2-10 bar‘var kam. Bizga ma‘lumki, ftor miqdori 
ichimlik suvida etishmasa yoki normadan ortib ketsa tishlar kasallanadi. Umuman yakunlaydigan 
bo‗lsak, kuzgi, bahorgi sho‗r yuvish ishlari (4-5 ming m
3
/ga miqdorda) va vegetatsiya davrlaridagi 
sug‗orish suvlari tik va yotiq zovurlar yordamida tuproqning aeratsiya qatlamini sho‗rsizlantiradi.
Bu ma‘lumotlar sizot, zovur suvlarining kimyoviy tarkibini o‗zgarishini ulardagi anionlar, 
kationlar, aynisa mikroelementlar, zahar ximikatlar migratsiyasini tizimli ravishda o‗rganishga davat 
etadi. Jumladan, nitratlarning migratsiyasini boshqarish, ularni yerga solish me‘yori, vaqtni boshqarish 
bilan birga kuchsiz migratsiyalanadigan shakllaridan foydalanish yo‗llarini ham izlash lozim.

Download 7,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   323   324   325   326   327   328   329   330   ...   414




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish