Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 
 
 
 
 
Йиртқич қандалалар. 1-набис, 2-ориус 
Фарғона водийси шароитида юқори формалар ариқларнинг, йўлларнинг бўйларида, 
бегона ўсимликларнинг орасида, бедапояларда, боғларда, тутзорларда ва бошқа шунга 
ўхшаш жойларда қишлаб қолади. Уларни ариқ бўйларида, айниқса бедазорлар 
теварагидаги ажриқзорларда кўплаб учратиш мумкин. Қиш иссиқ келган йиллари, баъзан 
кундузи ҳам фаол бўлади, лекин қишлаш жойидан узоққа кетмайди. Агар ҳаво совиб 
кетса, улар тез яширинишга ҳаракат қилади. Қишдан чиқиш баҳорнинг келишига 
мартнинг ўрталарига ѐки учинчи ўн кунлигига, баъзи пайтларда апрелнинг бири нчи ўн 
кунлигига тўғри келади. Аввал бу қандалалар қишлаб қолгач жойларидаги ўсимликларда 
учрайди, кейинчалик бедапояларга кўчиб ўтиб, ширалар ва ҳар хил майда ҳашаротлар 
ҳисобига тез ривожланади. Қишлаб қолган қандалалар апрелнинг биринчи ярмида 
жуфтлашишга киришади. Уларнинг тухум қўйиши апрелнинг учинчи ўн кунлигига тўғри 
келади. Биринчи авлод личинкалари май ойининг биринчи ўн кунлигида пайдо бўлиб, 

---

142 
июннинг учинчи ўн кунлигида учрайди. Биринчи генерация авлодларининг ривожланиши 
35-40 кун давом этади, аммо табиий шароитда бундан бир неча кун узоқроқ давом этиши 
ҳам мумкин. Бу қишлаб қолган қандалалар тухум қўйиш даврининг давомийлилигидан 
дарак беради. Одатда биринчи генерация авлодлари ўз ривожланиш муддати билан 
кейингиларидан ажралиб туради. Уларнинг юқори формалари маълум муддат 
озиқлангандан кейин жуфтлашиб, кўплаб тухум қўяди. Иккинчи генерация личинкалари 
32–36 кун ривожлангач, табиатда июннинг охиридан июль ойи ичи ѐки августнинг 
биринчи ярмигача учрайди. Иккинчи ва учинчи авлодлари ўртасида аниқ чегара бўлмай, 
август ойи ичи иккинчи генерациянинг катта ѐшдаги личинкаларини ва учинчи 
генерациянинг кичик ѐшдаги личинкаларини учратиш мумкин. Учинчи генерация 
личинкаларининг ривожланиши 42-50 кун давом этиб, улар октябрнинг охирларигача 
учрайди. Охирги генерация авлодларининг юқори формалари совуқ тушгунга қадар, 
маълум вақт озиқлангандан кейин, қишлаб қолади. Шундай қилиб, Фарғона водийсининг 
маданий воҳаларида набис қандалалари уч генерация авлодларини беради.
Юқорида айтиб ўтилган турлардан ташқари Марказий Осиѐнинг текислик ва тоғ 
олди зоналарида қуйидаги турлар 
Nadis christophi
, 
N. Capsiformis, 
тоғли жойларда эса 
N. 
Capformis 
учрайди. 
Буларнинг учаласи юқорида биз кўриб ўтган турга нисбатан камроқ тарқалиш 
хусусиятига эга. 
Йиртқич қандала турларининг Anthocoridae
 
оиласини ҳам ўзига бириктиради. 
Уларнинг 250 га яқин тури маълум бўлиб, Россия фаунасида 55 тури учрайди. Марказий 
Осиѐда ўндан ортиқ турлари тарқалган. Улар шира, кана, кокцид ва трипслар, шунингдек 
ҳар 
хил 
қўнғизларнинг 
личинкалари 
билан 
озиқланиб, 
кишлоқ 
хўжалик 
зараркунандаларини йўқотишда катта аҳамиятга эга.