Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Тоғ экосистемаларида қўйлар гельминтларининг циркуляциясида иштирок этувчи 
хўжайинлар
№ 
Гельминтларнинг 
синфлари ва авлодлари 
Хўжайинлар 
дефинитив 
оралиқ 
қўшимча 
Cestoda 
1. 
Moniezia 
қўйлар 
орибатидлар 
- 
2. 
Echinococcus 
этхўрлар 
қўйлар 
- 
3. 
Multiceps 
этхўрлар 
қўйлар 
- 
Trematoda 
1. 
Fasciola 
қўйлар 
моллюскалар 
- 
2. 
Dicrocoelium 
қўйлар 
моллюскалар 
чумолилар 
Nematoda 
1. 
Bunostomum 
қўйлар 
- 
- 
2. 
Chabertia 
қўйлар 
- 
- 
3. 
Dictyocaulus 
қўйлар 
- 
- 
4. 
Protostrongylus 
қўйлар 
моллюскалар 
- 
5. 
Trichostrongylus 
қўйлар 
- 
- 
6. 
Haemonchus 
қўйлар 
- 
- 
7. 
Marshallagia 
қўйлар 
- 
- 
8. 
Ascaris 
қўйлар 
- 
- 
9. 
Gongylonema 
қўйлар 
қўнғизлар 
- 
Трематодалар синфидан қайд этилган барча турлар биогельминтлардир. 
Fasciola hepatica
ва 
F. gigantica
каби турларнинг тараққиѐт циклида сув моллюскалари оралиқ хўжайин бўлиб 
хизмат қилса, 
Dicrocoelium dendriticum
нинг ривожланишида қуруқлик моллюскалари оралиқ 
хўжайин вазифасини ўтайди (жадвал). 
Цестодалар синфидан қайд этилган турларнинг ҳам барчаси биогельминтлар. 
Аноплоцефалятларнинг 
(Moniezia expansa,
M. benedeni)
ривожланишида орибатид каналар 
оралиқ хўжайин сифатида иштирок этади. Ларвал тениидозларнинг 
(Multiceps multiceps, 
Echinococcus granulosus)
тараққиѐти бошқача: уларнинг дефинитив (асосий) хўжайинлари 
турли хил гўштхўр (йиртқич) сут эмизувчилар, оралиқ хўжайинлари эса ўтхўр жуфт ва тоқ 
туѐқлилардир (жадвал). 
Дарҳақиқат, биогельминтларнинг кўпайиши, ривожланиши ва тарқалиши мазкур 
биогеоценозда хўжайин популяцияларининг бор ѐки йўқлигига кўп жиҳатдан боғлиқ бўлади. 
Кўпчилик холларда айнан дефинитив хўжайин гельминтларни табиатда тарқалишини 
таъминловчи асосий омил ҳисобланади. Бунда хўжайин гельминтларнинг инвазион 
элементлари (тухум ѐки личинка) билан зарарланган ҳайвонларни (оралиқ хўжайин) ѐки 
ўсимликларни ўзига хос тарзда «ахтариб топади» ва ютиб юборади. Шу боис гельминтларнинг 
хўжайин организмига ўтиш механизмларининг қонуниятларини билиш гельминтозларни 
олдини олишда муҳимдир. 

---

120 
Хулоса тариқасида юқорида келтирилган гельминтларнинг фаунистик мажмуаларини 
тоғ экосистемаларининг муҳим компонентлари сифатида эътироф этиш мумкин. ―Паразит-
хўжайин‖ системасининг функцияланишида паразит организмлардан ташқари қўйлар, сув ва 
қуруқлик муҳитининг бир қатор умуртқасиз ҳамда умуртқали ҳайвонлари иштирок этади.