Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

 
БОЛАЛАРДА УЧРАЙДИГАН ХАВФЛИ РЕТИРАБЛАСТОМА КАСАЛЛИГИ 
Қаюмова Ё., Қодирова М. 
Фарғона давлат университети 
Болалар соғлигини сақлаш, уларни соғломлаштириш бўйича мамлакатимизда кўплаб 
ишлар амалга оширилмоқда. Биринчи президентимиз И. А. Каримовнинг ташаббуси билан 
узлуксиз равишда маънавий ва жисмоний соғлом авлодни дунѐга келтириш, тарбиялаш, ҳар 
томонлама баркамол шахсни шакллантириш ғояси жамиятимиз келажаги сифатида акс этувчи 
давлат сиѐсати даражасига кўтарилди. Мазкур ғоя шарофати билан давлат миқѐсида босқичма-
босқич мақсадга йўналтирилган тадбирлар ўтказилди. Ўзбекистон республикаси Президенти 
Ш.Мирзиѐевнинг Ўзбекистон республикасини янада ривожлантириш бўйича ―Ҳаракатлар 
стратегияси‖да ҳам белгиланган вазифаларга кўра оналик ва болаликни муҳофаза қилиш, 
оналар ва болаларнинг сифатли тиббий хизматдан фойдаланишни кенгайтириш, уларга 
ихтисослаштирилган ва юқори технологияларга асосланган тиббий ѐрдам кўрсатиш, чақалоқлар 
ва болалар ўлимини камайтириш бўйича комплекс чора-тадбирлар ишлаб чиқилган бўлиб, 
ҳозирда бу вазифаларни бажариш кўлами ортиб бормоқда. Болалар бизнинг келажагимиз 
уларнинг соғлиги ва саломатлиги, ақлий ва ижтимоий ривожланганлиги юртимиз 
келажагининг куч-қудрати ва бойлигидир. 
Кейинги пайтларда болалар ўртасида турли-туман касалликларнинг кўпайиб бориши 
болалар соғлигига, айниқса, уларнинг ҳаѐтига хавф солмоқда. Бинобарин, болаларда 
учрайдиган хавфли ретинобластома касаллигини, асосан кичик ѐшдаги болаларда учраши 
аниқланган. Бироқ, А.Бровкинанинг таъкидлашича ретинабластома кўп ҳолларда 5 ѐшдан катта 
болаларда ҳам тез-тез учраб туриши кузатилмоқда [1]. Айрим муаллифларнинг фикрига кўра, 
катта ѐшдаги болаларда ретинобластоманинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд [2]. Катта ѐшли 
болаларда ретинобластом жуда кам учрайди, адабиѐтларда фақат бир нечта ҳолатда аниқланган 
[3, 7]. Ретинабластома бир томонлама (60-80%) ѐки икки томонлама (20-40%) бўлиши мумкин.
Ретинабластома эмбрионал кўз тўр қаватининг вояга етмаган ҳўжайраларидан 
ривожланади. Ретинобластома ( лот. 
ретина
-тўр парда) -кўз тўр пардасининг ѐмон сифатли 
шиш касаллиги ҳисобланади. Бу касаллик асосан бир кўзда учрайди, лекин мижозларнинг 4 
тадан 1 тасида икки кўзида ҳам учраши аниқланган. Ретинабластома жойлашувига кўра икки 

---

293 
хил бўлиб-эндофит тип: кўз ички шиши бўлиб, тўр парда ички қаватини ва шишасимон танани 
зарарлайди. Экзофит тип-тўр парданинг ташқи қаватида тез ўсиб кўз орбитасига тарқалади. 
Эндофит типдаги шиш дастлабки босқичларида ташқи томондан яхши сезилади. Ота-оналар
кўпинча гўдаклар кўзининг ѐнишини кузатадилар. Шунинг учун касаллик мушук кўз ѐки оқ 
кўз синдроми деб ҳам номланади. Бу даврда офтальмолог 0,25 мм ўлчамли шишни аниқлайди. 
Ушбу ҳолат касалликнинг тузалишига ижобий ташҳис беради. Ретинабластомада кўзнинг ички 
босими ортади натижада тўр парданинг ички қисми зарарланади ва ѐруққа қараолмаслик, 
оғриқ, шох парда ва рангдор парданинг шамоллаши , қизариши, кузатилади. Бу даврда 
глаукома ривожланади, кейинчалик шиш катталашиб, бориб мия тўқимасига кириб боради ва 
мияни зарарлайди ва натижада кўрмасликка олиб келади. Ўсмирларда ретинабластомани икки 
тури учрайди.
• 
Генетик тип. Касаллик ирсий характерга эга. 100 та боладан 60-70 тасида 
учрайди .Ота-онаси ѐшлигида касалланган ѐки қариндошлари ретинабластома билан 
касалланган болаларда кўпроқ учрайди. 
• 
Тасодифий тип. Атроф-муҳитнинг ифлосланиши, негатив таъсирлар ва гени 
ўзгартирилган маҳсулотлар таъсирида шишлар тўсатдан пайдо бўлади, бу тип кеч
ташхисланади .
Ретинобластоманинг белгилари: Кўпроқ битта кўз касалланади. Кўриш ҳусусиятини
йўқотиш, кўриш ўткирлигини пасайишини, кўриш майдонининг қисқариши ва образларни
қўшилиши кузатилади. Икки ѐшгача болаларда бу ҳолатлар сезилмайди. 
Ишимиздан асосий мақсад болалар ретинабластомасини статистик таҳлил этиш ва белги 
ва хусусиятларини ўрганиш. Статистик маълумотлар Фарғона водийси кўз касалликлари 
шифохонаси маълумотлари ва илмий тадқиқот ишлари асосида таҳлил этилди.
Кейинги йилларда ретинабластоманинг учраш частотаси икки мартага ортган [4]. 
Аниқланишича, Ўзбекистонда ретинабластоманинг ўртача учраш частотаси охирги 10 йилларда 
1 га 19335 тани ташкил этди [3]. Ретинабластомани даволаш усулларини ўрганиш асосида 85-
90% касал болалар тузалиб, ўзининг репродуктив ѐшига етмоқда [6].
Ўзбекистон офтольмологлари З.С.Исломов, Р.К. Усмонов маълумотларига кўра 
Ўзбекистоннинг турли вилоятлардаги 1 ойликдан 11 ѐшгача бўлган 295 та беморларда
комплекс текширувлар ўтказилганда уларнинг ретинабластома билан касаллангани
аниқланган. Улардан шаҳарликлар 25,2%, қишлоқларда яшовчиларнинг -74,7% касалланган, 
ўғил болаларда 157 (53,2%), қиз болаларда -138 (46,8%) касаланганлиги аниқланди [6]. Водий 
аҳолиси болаларида ҳам ретинабластома касаллиги статистик ўрганилганда Андижон ва 
Наманган вилоятларида 5-7% болалар ретинабластома билан касаллангани аниқланди. 
Фарғона водийсида 4 та 3 ѐшли болаларнинг касалликка чалинганлиги ташхис қилинган. 
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, ретинабластома хавфли касаллик бўлиб, асосан болаларда 
учрайди. Қанча тез офтальмологлар томонидан эрта ташҳис қилинса, касалликни олдини олиш 
ва уни даволаш осонлашади. Статистик таҳлилга кўра мамлакатимизда ретинабластома кўпроқ
ўғил болаларда (53,2%), қиз болаларда (46,8%), манбаларда келтирилишича, турли жинсдаги 
одамларда ретинабластоманинг учраши бир хилда бўлади. Ҳозирда ретинабластомани, 
ташҳислаш ишлари мамлакатимизда ҳам йўлга қўйилган, лекин, даволаш бўйича ишлар амалга 
оширилгани йўқ. Ретинабластомани Изроилда маҳоратли, тажрибали врачлар томонидан 
даволанмоқда. Ретинобластома кўз раки касалликлари ичида кўп учраши жиҳатидан биринчи 
ўринда турса ҳам, лекин кам учрайдиган касалликлар қаторига киради. Ретинобластомани 
даволовчи мутахассислар кўпчиликни ташкил этмайди, даволаш жараѐнининг натижаси бола 
ҳаѐтини ва кўзини сақлаб қолиш ҳисобланади. Ретинобластомани даволаш кўп ҳолларда 
мутахассислар квалификациясига боғлиқ бўлади.Ҳозирда Изроилда ретинабластомани 
даволашда янги прогрессив усуллардан фойдаланилмоқда. 90% ҳолатларда болаларнинг ҳаѐти 
ва кўзлари сақланмоқда.