Hayvonot dunyosining zamonaviy sistemasi

Использованная литература 
1. Готовцева, Лариса Петровна. Автореферат диссертации «Ферменты и гормоны слюны». 
Москва. 2005. 
2. Боровский Е. В., Леонтьев В. К. Биология полости рта. Н. Новгород, 2001, 320с. 
3. Забросаева Л.И., Козлов Н.Б. Биохимия слюны: Учебно-методическое пособие. 
Смоленск, 1992. - 45 с.
SHAHRIMIZ TOZALIGIGA BIRGALIKADA INTILAYLIK! 
Jumayeva N., Uzoqov Z.Z. 
Qarshi davlat universiteti 
Chiqindilar biz uchun keraksiz buyum singari tuyulsada, aslida esa zamonaviy ishlab chiqarish 
texnologiyasining asosiy xom-ashyolaridan biriga aylanib bormoqda. O‘zbekiston aholisi 32,500 
mlndan ortganini hisobga olib, ularning har biri kuniga o‘rtacha atrof muhitga 1kgdan turli xildagi 
chiqindilar chiqarishadi. Xo‘sh, chiqindi o‘zi nima? Bu savolga ko‘pchilik deyarli bir xil javob 
berishadi. 
Chiqindi bu- inson ehyojidan ortib qolgan, ishlab chiqarish ahamiyatiga molik ikkilamchi 
resursdir. Chiqindilar kimyoviy tarkibiga ko‘ra organik va anorganik tarkibli chiqindilarga bo‘linadi.
2016-yil ma‘lumotlarga ko‘ra shahar aholisi 1 326 600 nafarni tashkil etib, har yili 80 ming 
tonnadan ortiq tartibsiz sanitar-epidemiologik me‘yorlariga zid bo‘lgan holda axlatlar chiqarilmoqda. 
Ularni asosiy qismini qurilish va aralash chiqindilar tashkil etadi. Vaholanki bizning uy-ro‗zg‗or 

---

215 
chiqindilarimiz qayta ishlatishga yaroqli resurslarga boy manba hisoblanadi. Ular 18,9% - qog‗oz, 
38,4% -oziq-ovqat, 4,9% - yog‗och, 3,4% - metal, 3,9% - mato, 3,9% - oyna, 0,8% - charm va rezina, 
0,9% - plastmassa va boshqa qayta ishlanadigan ikkilamchi resurslarni tashkil etadi. 
Prezidentimizning 2017-yil 21-apreldagi ―2017-2021-yillarda maishiy chiqindilar bilan bog‗liq 
ishlarni amalga oshirish tizimini tubdan takomillashtirish va rivojlantirish chora-tadbirlari 
to‗g‗risida‖gi qarori bu borada muhim dasturil amal bo‗layotir. Mazkur hujjat ijrosi doirasida 2017-
2018-yillarda qattiq maishiy chiqindilarni qayta ishlaydigan texnologiyalarni joriy etish prognoz 
ko‗rsatkichlari, barcha viloyatlar markazlarida chiqindilarni qayta ishlash korxonalari qurish ko‗zda 
tutilgan.
Ushbu qarorga muvofiq kompleks dastur qabul qilingan bo‗lib, 13 ta ―Toza hudud‖ davlat unitar 
korxonasi va ularning 174 ta tuman (shahar) filiallari tashkil etildi. Ular balansiga 1372 ta maxsus 
texnika, 1000 ta chiqindi to‗plash maydonchasi, 5800 ta konteyner va 172 ta poligon o‗tkazildi. 
Rivojlangan mamlakatlarda chiqindini qayta ishlab, tayyor mahsulot ishlab chiqarishning 
samarali usullari yo‗lga qo‗yilgan. Bu amaliyot O‗zbekistonda ham jadal kirib kelmoqda, mazkur 
sohaga doir tadbirkorlik faoliyati davlatimiz tomonidan qo‗llab-quvvatlanmoqda.
―Qashqadaryo ekotrans‖ MCHJ tomonidan ishlab chiqilgan qiymati 5,2 million dollarga teng 
istiqbolli loyiha tijorat banklari tomonidan moliyalashtirildi.
Bugungi kunda korxona xizmatidan foydalanuvchilar soni 250 mingdan ortdi. Tegishli hisob-
kitoblar asosida xizmat haqi aholi jon boshiga 2,5 ming so‗m, xo‗jalik yurituvchi subyektlar uchun 36 
ming so‗m qilib belgilangan. 62 nafar nazoratchi hududlarga chiqib, bevosita mijozlar bilan ish olib 
boradi. Kelgusida xizmat ko‗rsatish qamrovini yanada kengaytirib, boshqa tumanlarda ham ish 
yuritishni rejalashtirmoqda. Korxona tasarrufida 44 ta zamonaviy texnika va transport mavjud bo‘lib, 
ularning asosiy qismi yuk tashuvchi mashinalardir. Loyihaning ikkinchi bosqichida yig‘ib olingan 
chiqindilarni qayta ishlashni yo‗lga qo‗yish ko‗zda tutilgan. Shu maqsadda chiqindi poligonining 
yonidan ajratilgan 30 gektar maydonda zavod qurish ishlari boshlab yuborilgan. Zavodni barpo etish 
uchun zarur muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlari mavjud. O‗tgan yili majmuaning saralash sexi 
qurib bitkazilib, xorijdan keltirilgan energiya tejamkor liniya bilan jihozlandi. Xorijlik mutaxassislar 
ko‗magida sinov ishlari muvaffaqiyatli amalga oshirilgan. Korxona mutasaddilarining ta‘kidlashicha, 
ishlab chiqarish sexlari qurilishi joriy yilda bitkaziladi. Mazkur sexda 5 turdagi mahsulot – shox-
shabba va xazonga qo‗shilgan ko‗mirdan briket, qurilish chiqindisidan shlakoblok, qog‗oz 
chiqindilaridan karton, rezina mahsulot va shinalardan piroliz, ya‘ni suyuq yoqilg‗i, plastik idishlardan 
sintefon – sintetik tola ishlab chiqariladi. Hozircha chiqindilar belgilangan joyda yig‗ilib, zaxira 
yaratilmoqda. Buning uchun Qarshi tumanida aholi yashash manzilidan uzoq hududda poligon barpo 
etilgan. Shu bilan birga, bu yerda qayta ishlab bo‗lmaydigan chiqindilarni utilizatsiya qilish choralari 
ham ko‗rilmoqda.
Muxtasar qilib aytganda, shahrimiz tozaligi va musaffoligiga nafaqat ushbu korxonalar, balki 
shahar hududida yashovchi har bir fuqaro mas‘uldir. Shunday ekan, shahrimiz tozaligi uchun 
birgalikda intilaylik. Zero, tozalik-salomatlik garovidir!