Hayvonlar morfologiyasi

Burun kovaklari bu havo bilan to‘lgan suyak bo‘shliqlari bo‘lib, nafas olish tizimida ular burunning qo‘shimcha bo‘shliqlari deb ataladi va bosh suyagi yuz sohasida joylashadi. Ular tebranuvchi epiteliy bilan qoplangan va burun bo‘shlig‘i bilan tig‘iz teshiklar orqali birlashadi. Itlarda yuqori jag‘ kovagi xaqiqiy bo‘lmay, burun bo‘shlig‘ining kaudal uchida o‘yiq shaklda joylashadi. Peshana kovagi peshana suyakning ichida bo‘ladi.
Burun oldi bo‘shliklar (kovaklar) bosh suyakning vaznini engillashtirish va muskullar unga birikishini osonlashtirish uchun xizmat qiladi. Bu ayniqsa boshi katta hayvonlarga hosdir. Masalan, otning bosh suyakgidagi kovaklar ko‘p bo‘lib, yaxshi rivojlangan. Undan tashqari, bosh kovaklari harorat almashinuvi va shilliq ishlab chiqish uchun xizmat qiladi.
Yuqori jag‘ kovagining yallig‘lanishi (gaymorit) yuqori nafas olish yo‘llari yallig‘lanishida, masalan, mushuklar grippida paydo bo‘lishi mumkin. Bu infeksion kasallikni bir nechta viruslar chaqiradi (masalan, Calicivirus). Unda aksirish, til va kon’yunktivada yaralar paydo bo‘lishi, ishtaxa yo‘qolishi va gipertermiya kuzatiladi. Gaymorit qiyin davolanadi va uzoq vaqt davom etadi. Uni davolashda trepanatsiya qilinib, ekssudat chiqariladi va bo‘shliqqa antibiotiklar kiritiladi
O‘pkaga boradigan havo burun teshiklaridan kirib, burun bo‘shlig‘iga o‘tadi. Burun bo‘shlig‘i tog‘ay to‘siq orqali chap va o‘ng kameralarga bo‘linadi. Bo‘shliqqa kirish joyi junsiz ko‘p qavatli yassi epidermis bilan qoplangan. Epidermis kuchli pigmentlashgan bo‘lib, ter bezlari bilan yaxshi ta’minlangan. It burnining uchidagi epidermis unikal tuzilishiga ega bo‘lib, odamning barmoq iziga o‘xshaydi.
Burunning chap va o‘ng kameralari mayda spiral shaklida o‘ralgan suyak chig‘anoqlari bilan to‘lgan. burun kameralarining devorlari va chig‘anoqlar qon kapillyarlari bilan yaxshi ta’minlangan tebranuvchi shilliq epiteliy bilan qoplangan bo‘ladi.
Burundan qon ketishi bir va ikki tomonlama bo‘lishi mumkin. U shikast, infeksiya, yot narsalar (masalan, o‘t urug‘i) kirib borganda yoki o‘sma rivojlanganda hosil bo‘lishi mumkin.
Burun bo‘shlig‘ining to‘ridagi epiteliyda ko‘p miqdorda sezuvchan nerv uchlari mavjud (hid bilish soha). Ular hidni bilish uchun xizmat qiladi.
Burun shilliq pardasining yallig‘lanishi rinit deb ataladi. Jarayonga burun qo‘shimcha kovaklari ham qo‘shilishi mumkin. Kasallikni ko‘pincha Aspergillus zamburug‘i chaqirishi mumkin. Bu zamburug‘ chang, somon, pichan va o‘tda bo‘ladi. Rinitda aksirish, burun teshiklaridan ekssudat ajralishi, ayrim hollarda esa qon oqishi kabi klinik belgilar kuzatiladi.
Qoramollarning burnida burun – lab ko‘zgusi (yaltirog‘i) -planum nasi labiale bo‘lib, u burun, yuqorigi lab – burun atrofi va teshigini o‘rab oladi. Burunning pastki qanotsimon tog‘ayining asosiy qismi langarsimon tog‘ay hosil qiladi. Yuqorigi yo‘l uzun va tor, pastkisi keng bo‘lib, ularning har ikkalasi ham burunning o‘rta yo‘liga qo‘shiladi. Kavsh qaytaruvchi mayda hayvonlarning burun – lab ko‘zgusi uchburchak, burun teshigi S shaklda bo‘ladi. Cho‘chqalarning burnida serharakat xartumcha - rostrum bor, uning usti teri bilan qoplangan, terida ta’sir sezuvchi junlar, bezlar va retseptorlar bo‘ladi. Ularning burun bo‘shlig‘i anchagina tor va uzun, yuqorigi chig‘anog‘iga qaraganda keng bo‘ladi. Burun – ko‘z yoshi kanali ikkita teshik orqali pastki chig‘anoqning quyi qismiga ochiladi. Bir tuyoqlilarda burun – lab ko‘zgusi bo‘lmaydi. Burun bo‘shlig‘i keng yarim oy shaklida, burunning yon qanoti terisi ichki tomonga burilib, divertikula hosil qiladi. Burun qanotining asosini qanotsimon tog‘ay - cartilago alares tashkil etadi, uning yon plastinkasi va shoxchasi bo‘ladi. Burun bo‘shlig‘ining shilimshiq osti qon tomirlari. Ayniqsa, vena tomirlari yaxshi rivojlangan.
Hiqildoq - larynx tog‘aylar qo‘shilishidan hosil bo‘lib, xoana teshigining pastki qismida joylashadi. Hiqildoq nafas yo‘lining boshlang‘ich qismidir, bu nafas olishdan tashqari, ovoz chiqarish yo‘li sifatida ham muhim rol o‘ynaydi. Hiqildoq beshta tog‘ay, bir qancha muskullar va ovoz payidan tuzilgan.