Hayvonlar morfologiyasi

Eshitish organlarining tuzilishi:
Qishloq xo‘jalik hayvonlarining eshitish organlari uch qismdan: tashqi, o‘rta va ichki quloqdan iborat.
Tashqi quloq – auris externa quloq suprasi va uni harakatlantiruvchi yordamchi organlardan tuzilgan.
Tashqi eshitish yo‘li - meatus acusticus externa tashqi va o‘rta quloq orasidagi yo‘l bo‘lib, uning asosida suyak va halqasimon tog‘ay - cartilago anularis bo‘ladi. Bu yo‘lning tashqi qismi quloq suprasi bilan, ichki qismi o‘rta quloq bilan tutashgan. Tashqi eshitish yo‘li nog‘orasimon xalqa orqali o‘rta quloqdan ajralib turadi. U xalqa nog‘ora pardaga yopishgan bo‘ladi. Qoramol, qo‘y echki va cho‘chqalarda bu yo‘l uzun, otlarda qisqa va voronkasimon bo‘ladi.
Quloq suprasi - auricula voronka shaklidagi teri burmasidir. Quloq suprasi ko‘pchilik hayvonlarda tog‘ay plastinkadan iborat. Uning tashqariga chiqib turgan qismi qayiqcha - scapha, proksimal qismi quloq suprasining asosi - concha auricula s.pars conchalis deyiladi. Supraning tashqi yuzasi devori - dorsum auriculare, ichki qismi qayiqsimon chuqurcha - fossa scaphaidea deyiladi. Bunda keng quloq yoriqchasi - fissura auriculae bo‘lib, uning oldingi va keyingi chetlari - margo auricula nasalis et caudalis bo‘ladi. Bu chetlari bir-biri bilan birlashib supra uchi - apex auricula, bosh suyagiga yaqin joyi yopishib bog‘lam - commissura auricula hosil qiladi. Quloq suprasining sirti kalta, ichki yuzasi uzun jun bilan qoplangan. Quloq suprasining tog‘ayi elastik moddadan tuzilgan. Supraning asosi yog‘ yostiqchasi - corpus adiposis da bo‘lib, u quloq harakatlanishiga yordamlashadi. Qoramollarning quloq suprasi keng va yoyiqroq qo‘y va echkilarda ham shunday shaklda, lekin osilib turadigan bo‘ladi. Cho‘chqalarniki keng, ochiqroq, otlarda uzun va tik turadigan bo‘ladi. Quloq suprasini harakatlantiruvchi muskullar uch guruhga bo‘linadi:
1. Quloq suprasini taranglovchi muskul - m.scutularis juda yupqa plastinkadan iborat bo‘lib, chakka chuqurini to‘ldirib turadi. Uning markazida tog‘ay qalqoncha - scutulum auriculae bor. Taranglovchi muskul uch qismga bo‘linadi: a) qalqonlararo muskul - m. interscutularis tashqi sagittal taroqdan boradi; b) peshana qalqon muskuli - m. frontascutularis peshonaning tashqi tarog‘iga birlashadi; v) bo‘yin qalqon muskuli - m. cervicoscutularis ensa tarog‘idan boshlanib, tog‘aysimon qalqonchada tugaydi.
2. Quyidagi to‘rtta adduktor: a) yuqorigi adduktor - m. adductor auris dorsalis; b) o‘rta adduktor - m. adductor auris medius; v) pastki adduktor - m. adductor auris ventralis; g) tashqi adduktor - m. adductor auris externus quloq suprasini aylantiradi, oldinga tortadi.
3. Quloq suprasini ko‘taruvchi muskullar uchta bo‘lib, ulardan: a) uzun ko‘taruvchi muskul - m. levator auris longus ensa tarog‘idan supra tomon boradi; b) qisqa ko‘taruvchi muskul - m. levator auris brevis quloq qalqonchasidan o‘tadi; v) o‘rta ko‘taruvchi muskul - m. levator auris medius tashqi sagittal taroqdan boshlanib suprada tugaydi.
4. Quyidagi ikkita adduktor quloq suprasini yon tomonlarga tortadi: a) uzun adduktor - m. abductor auris longus bo‘yin payidan quloq suprasiga kelib birlashadi; b) qisqa adduktor - m. aductor auris brevis yuqoridagi muskul bilan birga boshlanib, supraning pastki qismida tugaydi.
5. Quloqning pastki muskuli - m. auricularis ventralis quloq orqasi so‘lak bezidan boshlanib quloq suprasida tugaydi, bu muskul qisqarganda suprani pastga tortadi.
Uzun va qisqa buruvchi muskullar - m. rotator auris longus et brevis qalqonchadan quloq suprasining asosiy qismiga boradi. Cho‘chqalarda yuqoridagi muskullar bir-biriga qo‘shilishi natijasida soni ancha kamayadi, qoramollarda anchagina yirikroq, otlarda kuchli rivojlangan bo‘lib, quloq suprasini 1800 gacha bura oladi.
O‘rta quloq – auris media tashqi quloqdan keyin kelib, quloq suyagi bo‘shlig‘ida joylashadi. Bu nog‘ora parda, to‘rtta eshitish suyakchasi, muskul va paylardan iborat. Bular hammasi eshitish organlarining yordamchisi hisoblanadi.
Nog‘ora bo‘shlig‘i - cavum tympani da yuqorida ko‘rsatilgan organlar joylashadi, uning ichki qismida ikkita darcha bor: biri dahliz darchasi - fenestra vestibuli uzangi bilan yopilgan, ikkinchisi chig‘anoq darchasi - fenestra cochlea, ichki nog‘ora parda - membrana tympani secundaria bor. Bular oralig‘ida cho‘qqayma - promontorium bo‘ladi. O‘rta quloqqa eshituv yo‘li va yuz nerv kanallari ham ochiladi.
Nog‘ora parda - membrana tympani o‘rta quloq bo‘shlig‘ining yon tomonida joylashadi. Bu parda biriktiruvchi to‘qimadan tuzilgan bo‘lib, ichki tomoni shilimshiq parda, tashqi tomoni esa teri bilan qoplangan. Nog‘ora parda tovush ta’sirida doim to‘lqinlanib, harakatlanadi va tovushni tashqaridan ichkariga o‘tkazadi.
Eshitish suyakchalari - ossicula auditus to‘rtta suyakcha bo‘lib, tovushni tashqi quloqdan ichki quloqqa o‘tkazish uchun xizmat qiladi.
Bolg‘acha - malleus ning boshi, bo‘yin va dastagi bor. Boshi yuqoriga joylashib, sandon bilan qo‘shiladi. Dastasi esa nog‘ora parda bilan pay va muskullar orqali birlashadi.
Sandon - incus ning tanasi va ikkita oyoqchasi bo‘lib, qisqa oyoqchasi pay orqali nog‘ora bo‘shlig‘i devoriga, uzun oyoqchasi uzangiga birlashadi.
Yasmiqsimon suyak - os lenticulare kichik suyakcha bo‘lib, sandon va uzangi suyagi o‘rtasida joylashadi.
Uzangi - stapes ning boshi va ikkita oyoqchasi bor. Boshi yasmiq suyagiga, oyoqchalari esa dahliz darchasiga birlashadi. Uzangi bo‘yniga muskul - m. stapedus birlashgan, u uzangini tortib, tovush kuchini susaytiradi.
Eshitish naychasi - tuba auditiva (Eustachii) o‘rta quloq va halqum o‘rtasida joylashadi. U doim nog‘ora bo‘shlig‘i ichidagi havo bosimini tenglashtirib turadi.
Havo xaltachasi - diverticulum tubae auditiva bir tuyoqlilarda bo‘lib, eshitish naychasining shilimshiq pardasi bo‘rtishi natijasida hosil bo‘ladi. U halqum, hiqildoq va bosh suyagi asosi o‘rtasida, so‘lak bezi va qanotsimon muskul ostida joylashadi.
Ichki quloq - auris interna eshitish organlarining eng muhim va murakkab qismidir. Bu suyak labirint va parda labirintdan iborat bo‘lib, parda labirint funksiyasi jihatdan ichki quloqning asosiy qismidir. Suyak labirint bilan parda labirint morfologik jihatdan bir-biriga o‘xshash bo‘ladi.