Hayotiy shakli (bioforma): Ko‘p yillik o‘simlik. O‘simlikning tavsifi: Botanik tarifi

O‘simlikni nomi: Bo’yoqdor ro’yan - Марена красильная - Rubia tinctorum L.

(Ro‘yandoshlar – Мареновые – Rubiaceae)

Hayotiy shakli (bioforma): Ko‘p yillik o‘simlik.

O‘simlikning tavsifi:

Botanik tarifi: o’simlikning bo‘yi 30-150 sm gacha yetadi. Ildizpoyasi sudralib o‘suvchi, shoxlangan, sildindir simon, 10-20 bo‘g‘imli. Poyasi bir nechta, 4 qirali, bug‘imli, sershox, ilmoqli dag‘al tuklar bilan qoplangan. Barglari lansetsimon, yaltirok, qisqa bandi bilan 4-6 ta dan to‘p-to‘p bo‘b joylashgan. Gullari mayda sariq – yashil rangda bo‘lib, barg qo‘ltig‘ida joylashgan, ro‘vak to‘pgul xosil qiladi. Mevasi 2- urig‘li, sharsimon, oldin qizil keyin qora ranga kiradigan sershira xo‘l (rezavor) meva. Iyundan – avgustgacha gullaydi. Avgust - sentayabrda pishadi.

Kimyoviy tarkibi : Ildizpoyasi tarkibida 15 % gacha qandlar, 5 -6 % gacha antrasen unumlari, pektin moddalar va kislotalar mavjud.

Ishlatilishi:

A) Xalq tabobatida: maydalangan (kukuni), qaynatmasi, ekstrakti buyrak, siydik yo‘llari, jigar, taloq, nafas olish tizmi organlari, ichak va suyak sili, raxit, osteomiyelit, kamqonlik, podagra, yalig‘lanish, dermatomikozda, pigmentli yaralarda, teri rakida foydalaniladi.

B) Rasmiy tibbiyotda: quruq yekstrakti - siydik yo‘llarida tosh va kristal tuzlarni eritish uchun spazmolitik va diuretik vosita sifatida qo’llaniladi.

C) Sanoatda: bo‘yoq olishda foydalaniladi.

Xomashyosi: yer ustki (o’ti), mevasi, ildiz va ildizpoyalari.

Ontogenez:

1. Gullash davri; iyun – avgust oylarida gullaydi.

2. Mevalash davri; avgust – sentyabr mevalari pishib yetiladi.

3. Xom ashyosining yetilish davri; o‘simlik xom ashyosi qiyg’os gullaganda (gullari 75% gullashga kirgan payt) ayni yetilgan davri xisoblanadi.

4. Xom ashyoni yig‘ish davri; o‘simlik gullari 75% gullaganda yig‘iladi (avgust – sentyabr).

5. Davlat standarti: XI DF ga ko‘ra mahsuloti tarkibida namligi 13 %, umummiy kul miqdori 10% ko‘p bo‘lmagan, maxsulot tarkibida antratsenning uyushgan xosilalari 3% dan kam bo‘lmagan, qo‘shimchalari 1,5% dan oshmagan bo‘lishi kerak, organik aralashmalar 1% dan, mineral aralashmalar 1% ko‘p bo‘lmasligi kerak.

Geografik tarkalishi: o’simlikning vatani O‘rta yer – dengizi mamlakatlari. Shuningdek, MDX ning Yevropa qismida va O‘rta Osiyoda uchraydi.

Iqlim omillariga ta’siri:

1) nam sevar (gigrofit) o‘simlik.

2) uzun kunli o‘simlik.

3) soyasevar (stiofit) o‘simlik.

Tuproq omillariga ta’siri:

1) mexanik tarkibi yengil tuproqlar.

2) tipik bo‘z tuproqlar.

3) namlik yetarli bo‘lgan tuproqlarda o‘sadi.

Topografik omillarga ta'siri:

Respublikamizda tabbiy uchrash joyi (mintaqa): to‘qay va adir mintaqalarida (ariq bo‘ylari, butalar orasi, kanallar, dala va bog‘lar) o‘sadi.

Respublikamizda tabbiy uchrash joyi (xudud): Toshkent, Jizzax, Samarqand va Qashqadaryo viloyatlarida o‘sadi.
Adabiyotlar.

1. X.Xolmatov, O‘.Axmedov. Farmakonoziya. “Tibbiyot” nashri.: T, 1997 y 334 bet.

2. O’. Axmedov, A.Yergashev, A.Abzalov, M Yulchiyeva, D. Mustafaqulov – Dorivor o‘simlik va yekologiyasi.» Tafakkur bo‘ston « nashri T. 2018 y 192 bet.

3. L.X.Yoziyev, N.Z.Arabova. Dorivor o‘simliklar «Nafas» nashri Q. 2017 y 113 bet.

Veb saytlar.

1. 
   www.wildflower.org
   
2. 
   www.calfora.org
   
3. 
   www.rhs.org.uk
   

O’rmon xo‘jaligi va landshaft dizayn fakulteti

Dorivor o‘simliklar kafedrasi 71 guruh talabasi

Eshonqulova Nargiza Maxmudovna.