Hayot paydo bo`lishi haqidagi asosiy nazariyalar va go`yalar Reja

birinchi bosqich
turli moddalarning kimyoviy evolyutsiyasi natijasida oddiy molekulalardan iborat organik 
moddalar paydo bo’lishi bilan izohlanadi. «Mayda organik molekulalar paydo bo’lib, 
rivojlangandan so’ng, keyingi har xil xossa va tuzilishga ega polimer birikmalarni hosil etish 
bilan bog’liq muhim 
ikkinchi bosqich
boshlanadi. Yaponiya olimi Akaborining taxminiga 
ko’ra, dastlabki oqsillar sintezi uchun tayyor aminokislotalar bo’lishi shart emas. U 
laboratoriya sharoitida formaldegid, ammiak va vodorod sianid aralashmasidan oldoqsil 
moddalar vujudga kelishi mumkinligini aniqladi. 
Kembriy davrigacha dastlabki tirik hujayralar (a) chamasi mayda sharsimon anaeroblar 
bo’lgan, Atrof- muhitda kislorod juda oz miqdorda bo’lgani sababli aerob hujayralar 
kislorodsiz muhitda nobiologik usulda paydo bo’lagan organik moddalarni bijg’itish 
hisobiga yashagan. Biroq keyinchalik fotosintezlovchi organizmlar 
(v) 
rivoji tufayli bunday 
oziq moddalarning ahamiyati kamaygan. Dastlab fotosintez to’liq kislorodsiz muhitda 
amalga oshgan. Bu davrda ro’y bergan bir ajoyib hodisa azotnnng birikishidir, aks holda 
yerga bevosita taralayotgan ultrabinafsha nurlar ammiak (NN
3
) zapas parchalab yuborgan 
bo’lur edi. Taxminan 2 mlrd yil ilgari 
(v) 
hozirgi sianobakteriyalar ajdodlarida aerob fotosintez 
paydo bo’lgan. Stromatolitlarning to’planishiga olib kelgan bu mikroorganizmlar taxminan 
100 mln yillar mobaynida O
2
ajratgan bo’lsa ham, atmosferada kislorod to’planmay, u okean 
suvlaridagi eritgan temir bilan birikib, kuchli temir chiqindilarini hosil qilgan. Okeandagi 
temir va shunga o’xshashi chiqindilar (g) olingandan keyin sof kislorod hozirgi darajagacha 
ko’paygan. Muhit sharoitida ro’y bergan bunday o’zgarish biologik evolyutsiyaga ta’sir 
etmay qolmagai. Kislorodli muhitda anaerob organizmlar o’z o’rnini fotosintezlovchi 
sianobakteriyalarga bo’shatib bergan. Shunga o’xshash azotfiksatsiyalovchi organizmlar 

---

ham aerob hayot sharoitiga moslashdi yoki himoya geterotsistalari hosil qilgan. 
Atmosferada to’plangan kislorod azon (O
3
) qavatni hosil qilib, o’z navbatida hayot uchun 
o’ta xavfli bo’lgan ultrabinafsha nurlarning ko’p qismini yerga o’tkazmagan. Atmosferada 
kislorod ko’payishi tufayli faqat kislorodli muhitda yashaydigan emas, balki u bilan nafas 
oladigan rivojlangan. Oqibatda metabolizm samaradorligi oshgan. Nihoyat, 1450 mln yil 
ilgari eukariot 
(Ye) 
hujayralar rivojlanib, ular to’liq aerob muhit sharoitga moslashgan. 
Eukariotlarda jinsiy ko’payishning rivojlanishi ular xilma-xilligining ortishiga olib kelgan. 
Oparin koatservat tomchilar o’z navbatida 4 bosqichda hosil bo’lgan deydi. 1-
bosqichda eritma o’z konsentratsiyasi bilan atrofdagi eritmada farqlanib ajralgan. 2-
bosqichda koatservat tomchilar hajm jihatdan ortib, «o’sa» boshlagan. 3-bosqichda 
koatservat tomchilar ham turg’un, ham dinamik holatga o’tgan, ya’ni tevarak-atrofdagi 
eritmadan turli moddalarni yutib olib, kattalashgan va reaksiya mahsulotlarini atrofdagi 
muhitga chiqargan va nihoyat, 4-bosqichda ular o’rtasida «tabiiy tanlanish»ga o’xshash 
jarayon borgan. Ular orasida sintezlanish va parchalanish reaksiyalari mutanosib hamda 
davriy ravishda bo’lgan. Bu jarayonlarda ma’lum moddalarni regeneratsiya qilib turgan 
koatservat tomchilar yashab qolgan. Koatserat tomchilarining diametri 1—500 mkm gacha 
bo’lgan. Ularning ko’pchiligi tashqi muhitdan qalin qavat, go’yo membrana bilan 
alohidalashgan.