Hayot faoliyati xavfsizligi va mehnat gigienasining qurulishdagi

Himoyalovchi  o’chirish-tez  harakat  etuvchi 

himoya  vosita,  inson  hayoti  uchun  xavfli  kuchlanish 

hosil bo’lishi bilan, elektr uskunani avtomatik holatida 

o’chirishni ta’minlaydi. 

Himoyalovchi  o’chirish  uskunalar  yer  bilan 

mustahkam  yoki  chala  tutashuvida,  izolyatsiyani, 

---

yerga ulash yoki nollanish zanjirini, hamda o’z o’zini 

avtomatik holatida nazorat etish darkor. 

Himoyalovchi  o’chirish  o’z  himoyalovchi 

funksiyalarni  bajarish  uchun  quyidagi  hususiyatlarga 

ega  bo’lishi  kerak:  yetarlicha  sezgirchanligi,  tez 

harakatlanishi  (0,2  sek.dan  oshmagan  vaqt  davomida 

o’chirish  talab  etiladi)  ishonchli  ishlash,  o’z-o’zini 

nazorat etish va hakazo. 

Sezuvchi  omillarni  o’zgarilishini  kirish  qiymati 

jihatidan  bog’liq  bo’lgan,  himoyalovchi  o’chirish 

vositalarini  sxemalari  quyidagicha:  qobig`i  yerga 

nisbatan  kuchlanish  sxemalari  yer  bilan  tutashuvga 

tokni  nol  ketma-ketligini  kuchlanishiga,  nol  ketma-

ketligini  tokini,  yerga  nisbatan  fazani  kuchlanishiga, 

doimiy  tezkor  tokiga,  o’zgaruvchan  tezkor  toki  va 

aralash sxemalarida qo’llaniladi. Yerga nisbatan qobiq 

kuchlanishi va yerga tutashuv tok sxemalari eng oddiy 

himoya vositalaridan hisoblanadi. 

Nol ketma-ket tokni filtri bo’lib uchta bir xil tok 

transformatorlari  xizmat  qilish  mumkin.  Ularni 

---

ikkinchi  chulg`amlari  parallel  ulangan  bo’lib, 

bajaruvchi  rele  bilan  boyitilgan,  hamda  birinchi 

chulg`am  o’rniga  tarmoqni  barcha  o’tkazgichlarni 

qamrab  oladi.  Nol  ketma  -k–t  tok  transformatorni 

magnitli  o’tkazgich,  birinchi  holatida  ikkilamchi 

chulg`amlarni  toklari  qo’shiladi,  ikkinchi  holatida-

magnit  oqimi,  ta’siri  natijasida  kuchlanishni 

simmetriyasi buzilganida hosil bo’ladigan nol ketma-

ket toki ajralib chiqadi. 

Mustahkam  yerga  ulangan  neytral  tarmoqlarida 

filtrni  (tok  transformatori),  oziqa  manbaini  neytral 

nuqtasi  bilan  ishchi  yerga  u  lash  qurilmasi  orasidagi 

o’tkazgichga qo’shiladi. 

Sxemani 

ijobiy 

tomoni 

uni 

universalligi 

(tarmoqdagi neytral rejimiga bog’lig’i yo’q) va baland 

sezgirchanligi,  salbiy  tomoni  esa,  nol  ketma-ket 

transformatorini 

konstruksiyasini 

murakkabligi 

(disbalans tok hisobiga). 

---

Himoya  vosita  uskunalarini  birinchi  navbatda 

yurgiziladigan  elektr  uskunalarida  va  dastaki  elektr 

asboblariga qo’llanish kerak. 

Himoya  o’chirish  yagona  himoya  vositasi 

o’rniga  (himoyalovchi  yerga  ulash  yoki,  nollanish 

himoya vositasi o’rniga) yoki, asosiy himoya vositasi 

qilib,  qo’shimcha  yerga  ulash  yoki  nollatish  bilan 

birga qo’llanishi mumkin.