Hayot faoliyati xavfsizligi va mehnat gigienasining qurulishdagi

Ekologik siyosat va ekologik iqtisodiy 

---

barqaror rivojlanish 

Tabiat  va  jamiyat  o‘rtasidagi  munosabatlarni 

optimallashtirish  tub  ma’noda  har  bir  davlatning 

tabiatni  muhofaza  qilish  sohasida  to‘tayotgan 

ekologik siyosatiga bog‘liq. 

Aslida  ekologik  siyosat  iqtisodiy  rivojlanishni 

belgilaydi, 

ishlab 

chiqarish 

jarayonida 

tabiiy 

resurslardan  qanchalik  oqilona  foydalanilsa,  tayyor 

moddiy  mahsulot  miqdori  jihatidan  mo‘l-ko‘l,  sifat 

jihatidan  oliy  darajaligi  bilan  ajralib  turadi.  Tabiiy 

boylikdan 

intensiv 

usulda 

foydalanish, 

isrofgarchilikka 

yo‘l 

qo‘yish, 

atrof-muhitni 

ifloslantirishga  yo‘l  qo‘yish  hudud  iqtisodiyotini 

inqirozga tutishga olib keladi. Tabiat-jamiyat tizimida 

ijobiy  taraqqiyotni  barqaror  rivojlantirish  kerak,  bu 

hol  aksariyat  ekologik  siyosatning  mazmuni ijtimoiy-

iqtisodiy  yo‘naltirilganligi  va  ijroning  qat’iyatligiga 

bog‘liq. 

Tabiat-jamiyat-shaxs 

tizimida 

ishlab 

chiqarishni  boshqarish  yagona  ekologik  siyosatsiz 

tegishli samara bermasligi barchaga ayon. 

---

Hozirgi 

vaqtda 

ekologik 

siyosatni 

ishlab 

chiqarishda  dunyoda  muayan  tajriba  to‘plangan. 

Davlat  va  uning  joylardagi  markaziy  mahalliy, ishlab 

chiqarish, 

jamoat 

va 

boshqa 

darajalardagi 

organlarning  asosoiy  uch  sohadagi  tartibga  solib 

turuvchi  faoliyatini  o‘z  ichiga  oladi.  Bu  sohalar 

jamiyatning  atrofdagi  tabiiy  muhit  bilan  mavjud  va 

potensial o‘zaro aloqalarga dahildordir: 

Birinchidan,  bu  go‘yo  tabiatni  «konservativ» 

muhofaza qilish, ya’ni qo‘riqxonalar hududlari, milliy 

bog‘lar  va  o‘rmonlar,  biosfera  qo‘riqxonalari  hamda 

tabiatni  muhofazalash  ob’ektlarini  ehtiyotlash, 

shuningdek  o‘simlik  va  hayvonot  olamini  tabiiy 

holatda  saqlashning  tashkiliy-huquqiy  choralarini 

ishlab chikish. 

Ikkinchidan, 

tabiatni 

muhofazalaydigan 

resurslardan  oqilona  foydalanish,  tabiatdagi  ekologik 

muvozanatni  hisobga  olib,  hududlarni  haritalash, 

hom-ashyo 

va 

energiya 

manbalridan 

to‘g‘ri 

foydalnish, foydali qazilmalarni qazib olishni tartibga 

---

solish va boshqalar. 

Uchinchidan,  suv,  havo  va  erlarni  muhofaza 

qilish,  shovqin-suron  va  radiatsiyaga  qarshi  ko‘rash, 

chiqindisiz  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish,  aholi  dam 

olishi  uchun  qulay  sharoitlar  yaratish  va  hokazolarni 

o‘z ichiga oladi. 

Fan  va  texnika  taraqqiyoti  jadalashgan  hozirgi 

vaqtda  uning  ekologik  oqibati  butun  biosfera 

miqyosida  sezilayotganligi  har  bir  davalatning 

maqsadiga 

muvofiq 

holda 

ekologik 

siyosatni 

yurgizishga da’vat etadi. Chunki atmosfera havosiga, 

Dunyo 

okeanlariga 

chiqarilayotgan 

turli 

xil 

chiqindidar  oz-ozdan  ko‘payib  bormokda.  Davrning 

o‘zi,  mamlakatda  tabiat  muhofazasi  uchun  har  bir 

fuqaro  faol  ko‘rash  olib  borishni  taqazo  etadi. 

Chunonchi  bu  falokat  hamma  uchun  keladi.  Buning 

tushungan  har  bir  fuqaro  tabiatni  muhofaza  qilishga 

faol  ishtirok  etishi  kerak  bo‘ladi.  Havo  chegara 

bilmaydi,  ma’lum  hudduda  chiqayotgan  chiqindilar 

qo‘shni  hududlarga  tarqalishini  bilamiz.  Chunonchi 

---

Fransiya, 

Germaniya 

va 

Angliya 

hududlarida 

ko‘trilgan  azot  va  oltingugurt  oksidlari  Skandinaviya 

yarim 

orollaridagi 

Narvegiya, 

Shvetsiya 

va 

Finlyandiya  ustida  suv  bug‘lari  bilan  aralashib  shu 

joylarda  «kislotali  yomg‘ir»  sifatida  tushadi.  AQSH 

ning  shimoliy-sharqiy  hududlarida  ko‘tarilgan  kislota 

hosil  qiluvchi  gazlar  Kanada  hududidan  o‘tib, 

“kislotali  yomg‘ir”  bo‘lib  tushadi.  Buning  oqibatida 

Kanadagi  14  ming  ko‘lda  hayot  yo‘q,  Shvetsiyadagi 

85  ming  ko‘l  va 100  ming  km.  masofadagi daryo  va 

daryo irmoqlaridagi suv ifloslangan. Ekologik siyosat 

bunday  noxushliklarni  oldini  olishga  amaliy  tadbirlar 

ko‘rishga 

umuminsoniyatda 

bir-biriga 

yaxshi 

qo‘shnichilikdan kelib chiqishi kerak. 

Ekologik  siyosatning  negizi,  tartib-qoidalari, 

ilmiy  tashxislari,  davlat  va  jamiyat  tashkilotlarining 

yo‘l-yo‘riqlari asosida ishlab chiqiladi. O‘zbekistonda 

ekologik  siyosatni  amalga  oshirishda  uning  yuqori 

organlari 

(Prezident, 

Oliy 

Majlis, 

Vazirlar 

Mahkamasi, 

Tabiatni 

muhofaza 

qilish 

davlat 

---

qo‘mitasi)  va  joylardagi  mahalliy  hokimiyatlar  faol 

hizmat qiladilar. 

Ekologik  siyosatni  mamlakat  miqyosida  tabiatni 

muhofaza  qilish,  majmuali  monitoring,  davlat  va 

jamoatchilik  ekspertizalarini  o‘tkazish,  ekologik 

vaziyatni nazorat qilish, tarkib topgan noqobul hodisa 

va  jarayonlarni  oldini  olish,  atrof-muhit  tozaligini 

barqaror  saqlab  turish,  tabiiy  muhitning  inson  uchun 

qulay  barcha  xususiyatlarini  tabiiy  holda  bo‘lishga 

asoslangan.  Ekologik  siyosatning  mazmuni  va 

uslubiyatlari  mamlakat  hududida  mavjud  bo‘lgan 

tabiat muhofazasi tizimiga kiruvchi tayanch muassasa 

va tashkilotlar, boshqarmalarga asoslanadi. 

Respublikamizda  ekologik  siyosatni  hayotga 

tadbiq qilish vaziyatni sog‘lamlashtirish, atrof-muhitni 

ifloslanishini  oldini  olish,  tarkib  topgan  tabiatni 

muhofaza  qilish  muammolarini  bosqichma-bosqich 

echib  borish  maqsadida  davlat  dasturlari  ishlab 

chiqarilib  amalga  oshirishiriladi.  Davlat  dasturlari 

davlatlararo, davlat, hududiy bo‘lishi mumkin. 

---

Davlat  ekologik  dasturi  ilk  bor  1986  yilda 

«O‘zbekistonda  atrof-muhitni  1986-1990  yillar  va 

2000  yillarga  qadar  muhofaza  qilish  majmuali  ilmiy-

texnik  dasturi»  ishlab  chiqildi.  1997-1999  yillar 

mobaynida  mamlakatning  2000-2005  yillar  va  2010 

yilgacha 

mo‘ljallangan 

yangi 

«Atrof-muhitni 

muhofaza  qilish  bo‘yicha  milliy  harkat  rejasi»  ishlab 

chiqildi. Uni tayyorlashda etuk mo‘taxassislar, ko‘zga 

ko‘ringan  olimlar  va  tabiatni  muhofazasi  bilan 

shug‘ullanuvchi  tashkilotlar  hamda  chet  ellik 

ekspertlar  o‘z  xissasini  qo‘shdilar.  Yangi  dastur 

tabiatni  muhofaza  qilish  bo‘yicha  keng  qamrovligi, 

Dunyo andozalariga javob beruvchi, aniq ma’lumotlar 

bilan 

hozirgi 

mavjud 

ekovaziyatni 

xaqqoniy 

baholagani,  ma’lum  yillar  mobaynida  bosqichma-

bosqich amalaga oshirishga qilinadigan ishlar ko‘lami 

atroflicha  asoslab  berilgani  bilan  farqlanadi.  Unda 

asosiy  ekologik  muammolar,  ustivor  harkatlar, 

tabiatni  muhofazasi  sohasida  siyosatni  ishlab  chiqish 

va  instruksional  ramkalar,  harkat  dasturlari,  ilovalar, 

---

qo‘shimchalar, chizmalar, jadvalllar berilgan. 

Ekologik 

siyosatning 

ijtimoy-iqtisodiy 

yo‘nalishlarini  ko‘rib  chiqadigan  bo‘lsak,  tabiiy 

muhitni  ifloslantiruchi  moddalarni  REM  yoki  REK 

orqali  me’yori  chiqarilishini  nazorat  qilish  kerak 

bo‘ladi.  Hozirgacha  havoda  zararli  gaz  bug‘lari, 

aerozollarning  445  tasi  va  aholii  punktlarining 

havosida  mavjud  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  109  ta 

moddalarning  REM  i  aniqlangan.  Ekologik  sharoitni 

yaxshilash  maqsadida  Prezidentning  1990  yil  28 

iyulda 

qabul 

qilgan 

qarorida 

«O‘zbekiston 

Respublikasi  qishloq  aholisini  ichimlik  suv  va  tabiiy 

gaz  bilan  ta’minlanishni  yaxshilash  to‘g‘risi»dagi 

bo‘lganligi,  keyingisi  «2000  yilgacha  bo‘lgan  davrda 

O‘zbekiston  Respublikasining  qishloq  ijtimoiy 

infratizimini  rivojlanitirish  dasturi  to‘g‘risida»  1996 

yil 21 may qarori chiqqan. 

Iqtisodiyot  taraqqiyoti  ko‘p  jihatdan  mineral 

resurslarga  bog‘liq.  Ma’lumki  ular  tiklanmaydigan 

toifaga  mansub  bo‘lganligi  sababli  ishlab  chiqarish 

---

muammosiga  jalb  qilingan  sari  ularning  miqdori 

kamayib bormokda. Ekologiyaning iqtisodiy barqaror 

rivojlanish  tamoyiliga  muvofiq  hozirda  mavjud 

bo‘lgan  mineral  resurslarning  ma’lum  qismi  kelajak 

avlodlarga etkazilishi lozim. 

Ikkilamchi  resurslardan  foydalanish  miqyosini 

keskin ko‘tarish katta natijalar beradi.