Hayot faoliyati xavfsizligi va mehnat gigienasining qurulishdagi



Download 5,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet232/259
Sana31.12.2021
Hajmi5,02 Mb.
#240027
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   259
Bog'liq
5c78e023dfdea

8-MAVZU: FAN TEXNIKA 

TARAQQIYOTI VA EKOLOGIYA 

 

Reja: 


1. Tabiat va jamiyat tizimi. 

2. Ilmiy texnik taraqqiyot va ekologiya. 

3.  Ekologik  siyosat  va  ekologik  iqtisodiy 

barqaror rivojlanish. 

4.  Ekologik  muammolar  va  ularni  hal  etishda 

fanning ahamiyati. 

5. Texnika va inson salomatligi. 

6. Ishlab chiqarishning atrof-muhitga ta’siri. 



 

Tayanch  iboralar:  tabiat,  jamiyat,  atof  muhit, 

ishlab  chiqarish,  tabiiy  omillar,  ekologiya  siyosat, 

tabiiy 

resurslar, 

qayta 

tiklanadigan 

va 

tiklanmaydigan  resurslar,  zamonaviy  texnika  va 

texnologiyalar, urbanizatsiya, antropogen ta’sir, ilmiy 

texnik 

taraqqiyot, 

inson 

ekologiyasi, 

moddiy 

forovonlik,  ekologik  tanazul,  noosfera,  moslashish, 


odam 

populyasiyasining 

salomatligi, 

biologik 

moddalar aylanishi. 

 

Inson  bilan  tabiat  o‘rtasidagi  munosabatlar 

muammosi  bugungi  kunga  kelib,  nihoyatda  kuchayib 

ketdi.  Tabiat  bilan  inson  o‘rtasidagi  munosabatlar 

ma’lum  qonuniyatlarga  bo‘ysungan  holda  boradi. 

Ushbu  qonuniyatlarning  buzilishi  ekologik  halokatga 

olib  keladi.  Fan  va  texnikaning  rivojlanish  jarayoni 

tabiiy muhitni tubdan o‘zgartib yubordi. 

Mineral 

va 


yoqilg‘i 

resuslari 

kamayib, 

biosferaning  ifloslanishi  va  buzilishi  kuzatilmoqda. 

Ana shularning o‘rganuvchi yangi fan atrof muhit va 

inson  salomatligi  fani  vujudga  keldi.  Insoniyatning 

rivojlanishi  shunday  davom  etsa,  ekologik  halokat 

ro‘y  berishiga  olib  keladi.  Bunda  bizni  nimalar 

kutmoqda.  Ekologik  halokat  ro‘y  berishi  muqarror. 

Ushbu  savollarga  shubhasiz  atrof  muhit  va  inson 

salomatligi  fani  javob  berishi  mumkin.  Chunki  uning 

ob’ekti  jamiyat-tabiat-inson  tizimi  hisoblanadi. 




Predmeti esa ushbu tizimni rivojlanish qonuniyatlarini 

tadqiq qilishdan iborat. 

Atrof  muhit  va  inson  salomatligi  fanining 

maqsadi  aholi  orasida  ekologik  dunyoqarash,  shaxsni 

ekologik  tarbiyalash  orqali  jamiyatda  ekologik 

madaniyatni  shakllantirishdir  va  inson  salomatligini 

mustaqkamlashdir.  Tabiyat  bu  moddiy  jismlar 

realliklar  majmuidan  iborat  bulib,  ular  jamiyat 

negizini tashkil etadi va o‘rab turadi. Jamiyat-odamlar 

ishlab  chikarish,  iqtisodiy-madaniy  tashkilotlarning 

o‘zaro ta’sirlari murakkab tizimlardan iborat. 

Jamiyat  bilan  tabiatning  o‘zaro  ta’sirlari  dastlab 

odamning  shakllanishi  jarayonida  kelib  chiqdi.  Ular 

o‘rtasidagi  munosabat  dastlab  oddiy,  biologik 

moddalarning  aylanishidan  iborat  edi.  Odamning 

tabiatga qaramliligi juda yuqori darajada bo‘lib, unga 

ta’sir  etish  juda  sezilarsiz  bo‘lgan.  Keyinchalik 

markaziy nerv sistemasining tez rivojlanishi natijasida 

odamning mehnati va ish faoliyati murakkablashib va 

takomillashib  bordi.  U  asta-sekin  tashki  muhitdan 




to‘g‘ridan-tug‘ri  bog‘lanishlari  ozod  bo‘la  boshladi. 

Shu bilan birga tabiatga ta’siri kuchayib bordi. 



Tabiatning  odamga  ta’siri.  Tabiat  jamiyat 

rivojlanishining  doimiy  sharoiti  bo‘lgan  va  bunda 

keyin ham shunday bo‘lib qoladi. Bunda jamiyatning 

ijtimoiy iqtisodiy munosabatlari o‘zgarishi kuzatilgan, 

hamda tabiatning roli ham o‘zgargan. Shuni ta’kidlash 

lozimki jamiyatning rivojlanishida tabiiy resurslar o‘z 

ahamiyatini  saqlab  qoldi.  Tabiiy  sharoit  jamiyatning 

rivojlanishi  tezlashtirishi  yoki  sekinlashishi  mumkin. 

Ammo  u  xech  qachon  ijtimoiy  munosabatlarni 

o‘zgarshi  uchun  sabab  bo‘laolmaydi.  Ba’zi  bir 

olimlarning  fikriga  ko‘ra  jamiyatning  rivojlanishida 

geografik  muhit  muhim  rol  o‘ynaydi  deb  qaraladi. 

Ishlab  chiqarish  kuchlari  rivojlanish  bilan  ishlab 

chiqarish 

munosabatlari 

o‘rtasidagi 

qarama-

qarshiliklar ham mavjud. 



Jamiyatning  tabiatga  ta’siri.  Odam  o‘zining 

tarixiy  rivojlanishining  daslabki  davrlarida  tabiatning 

mahsuli  sifatida  faoliyat  ko‘rsatdi.  Keyinchalik  esa 



mehnat  faoliyati  va  ishlab  chiqarish  jarayonining 

rivojlanishi  bilan  ya’ni  ijtimoiy  omillar  ta’sirida  u 

ongli  mavjudotga  aylandi.  U  o‘z  navbatida  er 

yuzasida  materiya  harakatining  yangi  ijtimoiy  shakli 

vujudga  kelganidan  dalolat  berar  edi.  Insoniyat  asta-

sekin  tabiatni  o‘zgartiruvchi  eng  kuchli  omilga 

aylandi.  Hamda  uning  rivojlanishiga  katta  ta’sir 

etayapti.  Tabiat  bilan  jamiyatning  o‘zaro  ta’siri 

yuqorida aytib o‘tilgandek dastlab biologik moddalar 

aylanishiga  asoslangan  bo‘lib,  keyinchalik  tarixiy 

rivojlanish  natijasida  birinchi  o‘ringa  ijtimoiy 

moddalarning  aylanishi  o‘tib  oldi.  Shunga  binoan 

tabiat  bilan  jamiyat  o‘rtasidagi  o‘zaro  munosabatlar 

harakteri  ham  o‘zgardi.  Hozirgi  qarashlarga  ko‘ra 

ijtimoiy  yoki  antropogen  moddalar  aylanishi  jamiyat 

hayotini ta’minlovchi murakkab jarayon hisoblanib, u 

tabiatdan  o‘zlashtiriladigan  moddalar  va  energiya 

xisobiga  yashaydi.  Faqat  to‘xtovsiz  ravishda  tabiat 

bilan o‘rtasida sodir bo‘ladigan moddalar va energiya 

aylanishi  hisobiga  yashashi  mumkin.  Antropogen 




moddalar 

aylanishi 

sayyoramizdagi 

moddalar 

aylanishining  bir  qismi  hisoblanadi.  Bunda  tabiat 

bilan  jamiyatning  o‘zaro  ta’siri  yotadi.  Ushbu 

moddalar aylanishining bir tomoni jamiyat hisoblandi. 

Antropogen 

moddalar 

aylanishining 

xissasi 

sayyoramizda  kundan-kunga  ortib  bormoqda.  Uni 

yirik  shaharlarda,  sanoat  markazlarida  kuzatish 

mumkin.  Bundan  tashqari  sayyoramizda  moddalar 

aylanishiga,  yangi  sintetik  materiallar,  zaharli 

kimyoviy o‘g‘itlar qo‘shildi. 

Inson  o‘z  xo‘jalik  faoliyatida,  sayyoraviy 

moddalar  aylanishidagi,  mikdor  va  sifat  jixatlari 

o‘zgarib  bordi  va  tezlashtirildi.  Inson  erdagi  muhim 

geologik  kuchga  aylandi.  Jamiyat  tomonidan  tarixiy 

davrlarda  moddalar  va  energiyaning  o‘zlashtirilishi 

har  bir  kishi  boshiga  ortib  boradi.  Shuning  asosida 

moddalar  aylanishi  jaddaligi  ortib  boradi.  Natijada 

tabiatda  mavjud  bo‘lmagan  xilma-xil  moddalar 

yaratildi,  tabiatga  keraksiz  moddalar  va  energiyalar 

ajralib chiqmokda. 




Hozirgi  davrda  ishlab  chiqarish  chiqindilarining 

ortishi 


tufayli 

tabiatda 

katta 

o‘zgarishlar 



kuzatilmoqda.  Natijada  jamiyatning  tabiatga  salbiy 

ta’siri  xavfli  tus  oldi.  Uning  sababi  atrof-muhitning 

antropogen  moddalar  aylanishining  ekologik  nuqtan 

nazarida  nihoyatda  takomillashmaganligidir.  Bu 

shundan  iboratki,  tabiiy  resurslardan  foydalanishning 

foydali 


ish 

koeffitsenti 

juda 

past. 


Olingan 

ma’lumotlarga ko‘ra o‘rtacha FIKi 5-10% tashkil edi. 

Qolgan 90-95% inson tomonidan amalda isrof qilindi. 

Ko‘pincha 

ishlab 

chiqarish 

chiqindilari 

parchalanmaydi  va  dastlabki  holatiga  qaytmaydi. 

Aksincha,  tabiiy  ifloslanadi  va  uning  hayoti 

yomonlashadi.  Natijada  bugungi  kunda  Ilmiy  Texnik 

Taraqqiyot  (ITT)  insonni  tabiatga  global  darajada 

ta’sir etishiga olib keldi. 




Download 5,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   259




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish