Hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi «Hayot faoliyati xavfsizligi» fanidan laboratoriya ishini bajarishga doir uslubiy ko'rsatmalar Texnik oliy o’quv yurtlarining

Ishlatiladigan asbob va uskunalar
Ish jarayonida elektrodvigatel, elektr-shamollatgich, elektroyoritgich va shunga o`xshagan jihozlarda suyuqlanuvchi saqlagichli elektr uskunalar kerak bo`ladi. Qo`lda olib yuriladigan elektr uskunalari uch qutbli yoki bir qutbli manba (rezetka) larga o`lanadi. Bu ishda qo`llaniladigan hamma elektr uskunalar maxsus rang va raqamlar bilan belgilanadi. Masalan 1, 2, 3, va hakazolar. Nolinchi simga ulangan. Ba`zi bir elektr uskunalarining qobiqlari PUE qoidalariga xilof ravishda ulangan. Ish jarayonida shularni aniqlash kerak bo`ladi.


Laboratoriya ishining bajarilish tartibi
M - 417 asbobi 380/220 V kuchlanishli tarmoq "Faza- nol'" zanjirlarining qarshiligini o`lchash uchun qo`llaniladi. Ishchi o`lchash chegarasi 0,1 dan 1,6 M Om gacha. To`la o`lchash chegarasi esa 0 dan 2 M Om gacha. Agar "Faza- nol'" zanjirida qarshilik 2M Om dan katta bo`lsa tok zanjirdan avtomatik ravishda o`chadi.
M-417 ning ishlash tamoili (printsipi) ma`lum zo`riqish aktiv qarshilikdagi R<sub>1</sub> kuchlanish tushuvini aniqlashga asoslangan R<sub>1</sub> dagi kuchlanish tushuvchi faza kuchlanishi bilan "faza-nol'" zanjiridagi kuchlanish tushuvlarining ayirmasiga tengdir. R<sub>1</sub> aktiv qarshilik va kuchlanish o`zgarmas bo`lganidà kuchlanishning R<sub>1</sub> ga tushuvchi "faza-nol'" halqasining (R<sub>1</sub>) qarshiligiga bog’liq. Shuning uchun strelkali o`lchash asbobi (IP)ni Om hisobida darajalash mumkin. Turli o`lchash hollarida kuchlanish o`zgarib turganligi sababli o`lchashning boshlashdan oldin M-417 sozlanadi.(kalibrovkalanadi) va nolinchi simga o`lanishi tekshirilayotganda bir elektr iste`molchidan boshqa elektr iste`molchisiga o`tishda sozlanish (kalibrovka) tekshiriladi. M-417 ning old tomonida "sozlashni tekshirish" (proverka kalibrovki) KN-1 va "o`lchash" (izmerenie) KN-2 tugmalari (knopkalari), sozlash dastagi Z=∞ va Z> 2 yozuvlari bo`lgan signal ( bildirgich ) chiroqlari, 20 A ga mo`ljallangan saqlagich va K1, K2 qisqichlaridan iborat.
O`lchashdan oldin "Sozlagich" (kalibirovka) dastasini chap chetki vaziyatga qo`yish, asbobning qisqichlariga birlashtiruvchi simlarni ulash kerak, bu simlardan birini prujinalanovchi qisqich yordamida tekshirilayotgan elektr uskunasining qobig’i bo`yoqdan tozalangan joyiga, ikkinchi esa tarmoqning taqsimlash qurilmasidagi (vdit) qutblaridan (faza) biriga ulash lozim. Bu ishni bajarish vaqtida taqsimlash qurilmasidan (vdit) kuchlanishni uzib qo`yish kerak bo`ladi. M - 417 asbobi kuchlanish ostida bo`lganida ogohlantiruvchi chiroq Z=∞ yonadi. Agar u yonmasa, demak elektr uskunaning nolinchi simga o`lanish zanjirida uzilish borligini ko`rsatadi. Shundan keyin "Sozlash, tekshirish" (proverka, kalibirovka) tugmasi yordamida asbob IPning ko`rsatkichining stsrelkasini nolga o`rnatish kerak. So`ngra sozlash tekshirish (proverka, kalibirovka) tugmasini qo`yib yuborib, o`lchash (izmereniye) tugmasini bosish kerak.
mashg’ulot kamida 2 talaba yordamida bajarilishi kerak.
Elektr uskunalarining tok manbaidan uzilganligini tekshirib ko`ring. Avtomatik o`chirgich o`chirilgàí holatda bo`lishi kerak. M - 417 asbobining "Sozlash" (kalibirovka) dastasi // (rasm 2), chap tomonning eng og’irgi holatiga qo`yilsin. 7,8 simlar M-417 asbobga o`lansin. Simlardan birini elektr qobig’i 5 bilan kontakt hosil qilgan holatda ulansin. 2 sim esa, chiqarilgan faza simlaridan birortasiga o`lansin. Elektr uskunasiga kuchlanish berilsin. Agar zanjirsda uzilish bo`lmasa M-417 asbobida ogoxlantiruvchi chiroq 14 yonadi. Z=∞ 12 tugmachani bosib tekshirish "Sozlash" (probirka, kalibirovka) dastagi yordamida M-417 asbobidagi strelkani nolga keltiring. "Tekshirish, sozlash" tugmasini qo`yib yuborib, "O`lchash" 13 tugmasini bosing va 7 sekund davomida 9 shkala ko`rsatgan qiymatlarni yozib oling. Agar zanjir qarshiligi 2 M Om dan katta bo`lsa ogohlantiruvchi chiroq 10 yonadi va avtomatik holatda zanjirda uzilish ro`y beradi. Elektr uskunasini tok manbaidan o`chiring va M-417 asbobni tokdan oling. Qisqa tutashuv tokini quyidagi formula bo`yicha aniqlang.



bu erda: J_kt - qisqa tutashuv toki, A
U_f - tok manbaining bir fazali kuchlanishi, V
R - "Faza - nol'" halqasining qarshiligi, Om
0.9 - o`lchashdagi xatoliklarni hisobga olish koeffitsienti
Zanjir uzgich tokini minimal qiymatlari avtomatik o`chirgichlar va eriydigan saqlagichlarga yozib qo`yilgan bo`ladi. Muhofazaning zarur karraligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi.
J_kt≥K*J_nom