Hayot faoliyati

Bugunoq bu sohada kichik qadam tashlang 

---

60 
* yotish joyingiz yonida qo‘l fonari, oyoq kiyimi va qo‘lqop 
asrang; 
* yotish joyingizni o‘zgartiring uni oyna va qulab tushishi 
mumkin bo‘lgan mebellar yonidan chetlating; 
* shkafni devorga mahkamlang, uning eshiklarini esa ochilib 
ketmasligini ta’minlang; 
* devordagi narsalar, ya’ni rasmlar, soat, yoki shunga 
o‘xshash og‘ir buyumlarni ilmoq bilan mahkamlang; 
* o‘yda kamida uch kuunlik suv zaxirasini saqlang; 
* o
ila yig‘ilishini o‘tkazib, oilaning katta favqulodda 
vaziyatlardagi rejasini muhokama qiling. 
Agar siz zilzila vaqtida transport ichida bo‘lsangiz zudlik 
bilan transportingizni to‘xtating, zilzila tugamaganicha 
amtomobilingizni tark etmang. 
Agar siz zilzil
a vaqtida avtomobil ichida bo‘lsangiz, uni 
ochiqroq joyga zudlik bilan to‘xtating va uning ichidan 
chiqishga urinmang. 
Nazorat savollari 
1. Zilzila sabablari va turlarini aytib bering 
2. Zilzila qanday belgilar berishi mumkin? 
3. Zilzilada harakatalanish tartibini ayting. 
4. Zilzila davrida ikkilamchi zararlovchi omillarni ayting. 
5. Nima uchun zilzila eng xavfli tabiiy ofat hisoblanadi? 
6. Siz o‘z uyingizni zilzila xavfini e’tiborga olib jihozlaganmisiz? 
67 
VIII MAVZU. ZILZILADA (SHIKASTLANGANLARGA) 
BIRINCHI TIBBIY YORDAM 
Zilzila oqibatida kishi turli ko‘rinishdagi jarohatlar olishi 
mumkin. Zilzila turli tusdagi favqulodda vaziyatlarni keltirib 
chiqarish xarkteriga ega bo‘lgani sababli, bu tabiiy ofat o‘zi 
bilan insonlarni turli xildagi shikastlanishi
ga, ya’ni jarohatlanishiga, 
yuqumli kasalliklarning paydo bo‘lishiga, kuyish, 
zaharlanish, ruhiy tanazzulga tushib qolish va boshqa shu kabi 
holatlarning paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin. 
Xo‘sh shikastlanish nima? Shikastlanish – kishi organizmiga 
tashqi omillarning (mexanik, fizik, kimyoviy, ruhiy) 
to‘satdan ta’siri natijasida organizmning mahalliy va umumiy 
reaksiyasini chaqiruvchi to‘qimalarning anatomik butunligini 
hamda uning funksiyasi buzilishi bilan bo‘ladigan jarayonga 

---

61 
aytiladi. 
Har qanday 
jarohat organizmda mahalliy va umumiy o‘zgarishlar 
hosil qiladi. Mahalliy o‘zgarishlarga og‘riq, shaklning 
va rangning o‘zgarishi, teri butunligining buzilishi, jarohat olgan 
organ funksiyasining buzilishlari, umumiy belgilarga esa, 
hushdan ketish, kollaps va shoklar kiradi. 
Zilzila natijasida kuzatiladigan shikastlanishlarga quyidagilar 
kiradi: 
1) Suyak sinishi. 
2) Qon ketishi. 
3) Qattiq qo‘rqish tufayli ruhiy qo‘zg‘alish. 
Suyak butunligining to‘la yoki qisman buzilishi va ko‘- 
pincha ular atrofidagi yumsh
oq to‘qimalarning shikastlanishi 
sinishlar, deyiladi. 
Kelib chiqish sabablariga ko‘ra tez ta’sir etuvchi travmatik 
agent ta’sirida kelib chiqadigan travmatik va suyak kasalliklari 
(surunkali osteomielit, sil, tez o‘suvchi va zararli shishlar) 
tufayli paydo 
bo‘ladigan patologik sinishlar mavjud. Teri 
68 
shikastlangan va jarohatlangan singan joy bilan qo‘shilishiga 
qarab, yopiq va ochiq sinishlarga ajratiladi. 
O‘z vaqtida va to‘g‘ri ko‘rsatilgan birinchi tibbiy yordam 
sinishlarni muvaffaqiyatli davolashda muhim ahamiyatga ega. 
Bu ochiq sinishlarda yiringlashni, sinishlarning ikkilamchi siljishini, 
qon ketishini, yumshoq to‘qimalar, nerv stvollari zararlanishini 
va shokning rivojlanishini oldini olish garovi hisoblanadi. 
Sinishda yara bo‘lsa, darhol uni tozalab, aseptik bog‘lam 
qo‘yish kerak. Yaradan bo‘rtib chiqib turgan suyakni olmaslik 
kerak. Yaraga steril salfetka qo‘yib, yara bint bilan bog‘lanadi. 
Bog‘lash vositasi bo‘lmasa, biron bir toza, yumshoq matoni 
yaxshilab dazmollab, spirt yoki aroqqa botirib 
olib, so‘ng yaraga 
qo‘yish mumkin. 
Ochiq va yopiq sinishlarda immobilizatsiya qilish muhim 
ahamiyatga ega bo‘lib, bu transport shinalarini qo‘yish orqali 
bajariladi. Shinalarning tabel va improvizion xillari mavjud. 
Tabel shinalari meditsina sanoati tomonidan ishlab chiqariladi 
va ular meditsina muassasalariga tarqatiladi, improvizion shinalar 
esa qo‘l ostidagi materiallar (yog‘och reykalar, karton, tayoqchalar 
va daraxt shoxlari) dan tayyorlanadi. Bular ham bo‘lmaganda, 

---

62 
masalan, son yoki boldir singanida u
lar sog‘ 
tomoniga, qo‘l singanida esa bemor tanasiga bog‘lanadi. 
Immobilizatsiya qilishning asosiy qoidasi singan joydan 
baland va pastdagi, son suyagi sinig‘ida esa uch bo‘g‘im - 
boldir, oshiq-
tizza, son bo‘g‘imlar harakatsizligini ta’minlashdir. 
Immobilizatsiya qancha erta qo‘yilsa, yumshoq to‘qimalarning 
qo‘shimcha shikastlanishi va boshqa asoratlarning kelib 
chiqishiga shuncha oz sharoit qoladi. 
Yelka suyagi singanida shina uch bo‘g‘imda- yelka, bilak, 
qo‘l panjalarida harakat bo‘lmasligini ta’minlashi kerak. Buning 
uchun shina yaxshilab tekislanadi, egiladi va bemor panjasiga 
mahkamlanadi. Shina yuqori sog‘ yelkada bo‘lishi kerak. 
Fiksatsiya 
bintlash yo‘li bilan bajariladi. Qo‘l ro‘molcha vositasida 
osib qo‘yiladi. Boldir suyaklari singanida immobilizatsiya 
Kramer yoki pnevmatik shina yordamida qilinadi. Son suyagi 
singanda Diteriks shinasidan foydalaniladi. U taxtadan tayyor
69 
langan, uzunligi 115-
120 sm, og‘irligi 1,5 kg bo‘ladi. Uning 2 ta 
qo‘ltiq tayoqqa o‘xshash qismi bo‘lib, tashqarisidagi uzun, 
ichkarisidagi esa kaltaroqdir. 
Umurtqa pog‘onasi shikastlanganda har xil sinishlar yuz 
beradi, hattoki orqa miya ham zararlanishi mumkin. Shu 
sababli ham bunday bemorlarni transportirovka qilishda 
ehtiyotkorlik 
choralarini ko‘rish lozim. Umurtqaning qaysi bo‘limi 
sinishiga qaramasdan, bemorlarni shitga yotqizilgan holda 
transpotirovka qilish kerak. Bo‘yin umurtqalari singanda 
transportirovkadan 
oldin «Shans vorotnigi» bilan immobilizatsiya 
qilish tavsiya etiladi. 
Chanoq suyaklari singanida bemorlarni taxtadan yasalgan 
doska yoki qattiq zambilga, son va tizza bo‘g‘imlari bukilgan va 
«qurbaqa» holatida (tizzalari yoyilgan va tizza tagiga adyol yoki 
ko‘rpachadan yasalgan yostiq qo‘yilgan holda) immobilizatsiya 
qilinadi.