Hayot faoliyati

Nazorat savollari

1. Kundalik maishiy uy jihozlaridan foydalanish qoidalarini

ko‘rsating.

2. Maishiy elektr jihozlaridan foydalanganda nimalarga

e’tibor qaratish lozim?

3. Gaz uskunalari va jihozlaridan foydalanganda qanday

qoidalarga rioya qilish zarur?

4. Kundalik hayotda uyni isitish jihoz(isitgich)laridan foydalanganda

qanday xavflar yuzaga kelishi mumkin?

24

IV MAVZU. YONG‘INDAN SHIKASTLANGANDA

BIRINCHI TIBBIY YORDAM BERISH

Kuyish, deb to‘qimalarning yuqori harorat ta’siri natijasida

shikastlanishiga aytiladi. Etiologik holatiga ko‘ra termik,

kimyoviy nur hamda elektr ta’sirida kuyishlar ajratiladi. Termik

kuyishlar shikastlanishlar ichida eng ko‘p tarqalgan. Bu

kuyishlar to‘qimalarga yuqori harorat ta’sir etganda ro‘y beradi.

Haroratning miqdoriga kuygan joyning o‘rni, chuqurligi hamda

shikastlangan kishining yoshiga qarab ba’zan yengil, ba’zan

og‘ir kechib, bemor ahvolini og‘irlashtiradi va hayotiga xavf

soladi.

Qaynoq suv va turli issiq suyuqliklardan kuyish shu bilan

xarakterlanadiki, bunda eng baland harorat 100 gradusdan

oshmaydi. Ularning intensivligi, ta’sir muddati uncha katta

bo‘lmaydi, shuning uchun ham bu hollarda yuza kuyishlar ro‘y

beradi (I, II, III darajali). Bu kuyish ko‘pincha sirkulyar holatida

bo‘lmaydi, u ko‘pincha tananing old tomonida bo‘lishi

mumkin (qorinda, chotda, oyoqda). Kuyish darajasi uncha

katta bo‘lmay, u 3-10 %ni tashkil etadi.

Issiq bug‘dan kuyganda jarohat kamdan kam hollarda teri

ichiga o‘tadi, teri yuzasida esa uning sathi katta (60 %gacha va

undan ortiq) bo‘ladi. Kuyishlar yana issiq kleysimon va

yopishqoq moddalardan ham bo‘lishi mumkin (masalan, issiq

yelimdan, bitum va boshqalar). Issiq massalar badanga yopishib

qolib, uzoq muddat davomida jarohatning tubiga yomon ta’sir

qiladi.

Yong‘indan kelib chiqadigan kuyishlar eng og‘ir kuyishlardan

hisoblanadi. Jabrlanuvchining kiyim-kechagi yonishi

oqibatida (ba’zan tez yonadigan suyuqliklarga namiqqan)

jarohatning tarqalishi va ichkariga o‘tib ketishi kuchayadi.

Erigan metalldan kuyishlar chuqur kuyishlardan bo‘lib,

(III-IV darajali), bunda faqatgina teri emas, teri osti qavatlari

(teri osti biriktiruvchi to‘qimasi, paylar, mushaklar va hatto

suyaklar) ham kuyadi. Bunday kuyishning yoyilib ketishi

25

cheklangan holda bo‘ladi, shuning uchun ham kuyish kasalligi

sodir bo‘lmaydi. Etiologik omil tabiatiga ko‘ra issiq predmetlardan

kuyishlar (kontaktli kuyishlar) kuyishning boshqa ko‘rinishlari

ichida ajralib turadi.

Kuygan joydagi to‘qimaning patalogoanatomik o‘zgarishlari,

zararlanish chuqurligiga qarab kuyish darajasi 4 xil bo‘ladi:

I darajali kuyish – bunda teri qizaradi (giperemiya), shishadi,

qattiq og‘riydi; II darajali kuyishda sariq suyuqlik yig‘ilgan

pufakchalar paydo bo‘ladi. Agar pufakchalar yorilgan bo‘lsa,

barmoq bilan bosganda to‘q pushti rangli suyuqlik chiqib, teri

yuzasi qattiq og‘riydi.

III darajali kuyish esa teri nekrozi bilan ifodalanadi. III (a)

darajali kuyishda ham II darajali kuyishda bo‘lganidek,

pufakchalar hosil bo‘ladi, faqat undagi suyuqlik gemogragik

tusda bo‘ladi. Pufaklar yorilganda ularning tagi ko‘pincha och,

ba’zan och pushti rangda, bosganda esa ajralib chiqqan suyuqlik

rangsiz bo‘lmaydi. Og‘riqni sezish keskin kamayadi.

III (b) darajali kuyish terining butun qatlamini chuqur

shikastlaydi. Bunda odatda, quruq qalin, sariq qo‘ng‘ir rangli

qasmoq hosil bo‘ladi, ba’zida teri osti venasida tromb hosil

bo‘lishi kuzatiladi, og‘riq sezilmaydi.

IV darajali kuyishda terining butun qavati va teri osti

to‘qimalari kuyadi, ba’zan kuyish suyakkacha tarqaladi. Bunda

avvalgidek qalin qasmoq yuzaga keladi.

Kattalarda kuygan teri sathi 25–30 % bo‘lganda va chuqur

kuyish 10 %dan ortiq bo‘lganda, amalda doimo sezilarli

umumiy buzilishlar bilan kechib, u birlashgan tushuncha bilan

«kuyish kasalligi» deb tushuniladi. Bolalarda ayniqsa 2–3

yoshgacha, ozgina kuygan joyi bo‘lsa ham «kuyish kasalligi»

alomatlari taraqqiy etadi. Nafas a’zolarining shikastlanishi (issiq

havo yoki bug‘ bilan) kuyish kasalligini og‘irlashtiradi.

Kuyishda bo‘ladigan shok holati 24–72 soatgacha davom

etadi. O‘tkir kuyish toksemiyasi – bu kuyishning 2-bosqichi

hisoblanib, u 2–3 sutkadan to 14–15 sutkagacha davom etadi.

Bu davr organizmning zaharlanishi bilan ifodalanadi. Kuyishda

qonda zaharli moddalar bir necha soatlardan so‘ng paydo

bo‘ladi. Lekin sodir bo‘lgan shok holatida zaharlanish holati

26

kamdir, chunki kuyishning 1- davrida ko‘p suyuqlik quyilishi

zaharlarni qon tomirlaridan chiqarib yuboradi. Qon

aylanishning yaxshilanishi, qon tomirining o‘tkazuvchanligi,

ortiqcha suyuqliklarning qaytib kelishini kuchaytiradi, shu bilan

birga to‘qimalarda bo‘lgan zaharli moddalar chiqib ketadi.