Alisherning ovozi:
K o‘p yillar shu chum olilardek Husayn Bayqaro
bilan sharafli m aqsadlarga intildik. Biz urushlarda g‘alaba qozondik...
R asadxonaning mis ko'prigi oldida shohona kiyingan, sochlari oqai^an
Alisher turibdi. Y onida shogirdlari - M o 'm in va Mansur.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Alisher (M o ‘m inga qarab, davom e ttira d i). Sizning bobongiz H u say n
Boyqaro m am lakat egasi bo'ldi. 0 ‘g‘illarini esladi. (M o '-m in ... uzu g id a
aylanayotgan qum ursqalarni puflab) S izlar q a t’iyatli bo'linglar. A g a r
yulduzlar qonuniyatini bilmoqchi bo‘lsangizlar...
M o ‘min. Bu yulduzning nomi nim a, ustoz?
Alisher. Z uhro. BelbogMi yulduz,
M o ‘min. Siz yulduzlarni yaqinroq keltirishingiz m um kinm i?
Alisher. 0 ‘qing, yulduzlar o'zlari sizga yaqin kelgay.
[Mansur. So‘rashga ijozat eting, ustoz. Siz intilgan maqsadga erishdingizmi?
Alisher. Shogirdga ham m asim i ochish m um kin emas. Birshogird «ikkita»
bo'lishi m um kin.
Alisher orqaga qarashi bilan tosh halqa orqasida vazir Majididin q o 'lid a
yongan m ash’ala bilan turipti.
Bu ssenariyning konfliktini keskinlashtirish va asarlarning rivojlanishiga
misoldir. Biz ko'rdikki, ko'p yillik kurashlar, janglar, g‘alabalar o ‘tib,
davlat bulnming qo'liga o ‘tib, mamlakat osoyishta va odamlar davriga m unosib
farovon yashadi. Endi yangi, Majiddinga o ‘xshagan m uxolif kuchlar paydo
bo'lib. manilakatni inqirozga olib kelishda katta rol o ’ynaydi.
Bu film ssenariysining sujeti rivojida bir elem entdir. Voqealarning rivoji
asarning kulminatsiyasiga olib kelmoqda.
Kulm inatsiya
Kulminatsiya - lotinchada «cho‘qqi» dem akd ir. Konfiikt va sujetning
rivoji alangalanib, juda qaltis, eng yuqori darajasiga keladi. Bu badiiy adabiyotda
kulm inatsiya deb ataladi. K ulm inatsiyada vo q ealar bilan x a ra k te rla r
to ‘qnashuvi e n g o ‘tkir, hat qiluvchi holatiga kiradi.
Ssenariyda b a’zi voqealarni ko‘rsatib berish sh ad emas. U nda v oq ealar
oldin boMishi m um kin. Lekin bunday vo q ealar ekranda yuz berayotgan
voqealarga bog‘lanib, uni boyitishga, b a ’zi m asalalarni oydinlashtirishga
xizmat qiladi. U larpersonajlarning nutqlarini eslash orqali bildiriladi. Biz
buni yuqorida keltirilgan «Alisher Navoiy» ssenariysidagi parchada ko‘rdik.
Alisherning og ‘ir uzugi atrofida chum olilar. Alisher ovozi. K o‘p yillar
shu chumolilardek Husayn Boyqaro bilan sharafli maqsadlarga intildik. Biz
urushlarda g‘alaba qozondik, degan fikrlari asarning kulminatsiyasiga chiqishida
alangali cho‘g‘ bo‘lib xizmat qiladi. M antiqan m aïu m k i, shu intilishlar,
umshlar, qat’iyatliklar bolmaganda, saltanat qo‘lga kinnagan boMardi. Alisher
Navoiy va Husayn Boyqaro hayotidagi voqealar sodir b o lm a s edi. M ana,
siz ssenariy kulminatsiyasidan b irparchani o ‘qib ko'ring.
www.ziyouz.com kutubxonasi
M ajididdin. U stozingiz saodat va adolat bo g'in i yaratm oqchi edi,
shahzoda, bu dunyo adolatlim i? Ayting-chi, nima uchun men orzu xayolida
ojiz tug‘ilganman! M en qarid im , yaqinda um rim tugaydi. M en Husayn
bilan Alisherni y arash tirish im mumkinm i? Yoki ilgari Husayn bilan
Yodgorning... ularning bir-biriga dushmanligi m ening hayotinida, mening
ixtiyorimda edi, m ening orzuim edi. Sizning ustozingiz mening hayotimni
oMdirmoqchi bo‘ldi. M en o ‘lam an, lekin mening istagim - tiriklar orasida
yashashni istayman. Siz bilan sodir b oladigan voqealardan so'ng asrlar
bo‘yi Husayn bilan A lisher bir-biri bilan kelisholmay o 'tad i... Alisherning
irodasi sinadi. M ansurning arvohi orom topadi.
M o‘min (g‘azablanib). Shu gapni siz menga aytyapsizmi? Men bu gaplarni
Sulton hazratlariga aytam an. Sizni qatl qiladi.
Majididdin M o‘n iin n in g oldiga sekin keladi. M o‘m in devorga tiralib,
tisariladi.
Majididdin. Siz endi hech kimga hech narsa ayta olmaysiz. (Majididdin
qog'ozdagi im zo ch ekib, m u h r bosilgan, qatl qilish haqidagi farm onni
ko‘rsatadi).
Husayn Sizni o ‘lim ga topshirdi. Orqangizda jallod turipti. Shahzoda,
qani baqirmay ko‘ring-chi?
M o‘min hayratdan chekinadi. Orqasida yuziga charm qoplagan jallod
turipti.
Zal. Husayn kayfdan uyg‘onadi (atrofga nazartashlaydi).
Husayn. Majididdin! (nimanidireslashga harakat qiladi). M o’min mirzo
qani? Kim bor?
Shahzoda qani? (baqiradi) Shahzoda qani?!
Shaklini o ‘zgartirm agan holda hammayoq qora rangga kiradi, yozilgan
gilam lar ham q ora, devordagi pardalar ham q ora, hatto idishlar ham
qora, zal m otam xonaga aylangan, taxtyonidagi gilanida Husayn Boyqaro
o ‘tiripti.
Hirot darvozasiga A lisher, Abdumalik va askarlar yaqinlashm oqda.
U larning y o lin i Jaloliddin to'sadi. U bilan bir q an ch a hunarm andlar va
dehqonlar turishipti. Jaloliddin Alisher mingan otning jilovidan ushlaydi.
Jaloliddin. U stoz, to'xtang....
Alisher. Azizlarim?
Alisher otdan tushadi. Jaloliddin quchoqlab o ‘padi. U lar ikkalovi ham
yoshi birjoyga borib qolgan. Bir-birlariga hurm at bilan m a’yusqarashadi.
Jaloliddin. U stoz, o ‘tgan vaqtlarni eslang, nim alar bo‘ldi? G uli vafol
etdi, yillar o 'td i, u m id la r s o ‘ndi. Husaynning oldiga kirm ang..., kirmang
o 'lim saroyiga.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Alisher. Men yana aql ch iro g ‘in yoqurm an H usayn saroyida. M o'm in
m irzo tirikm u, biz boshqatdan boshlaymiz.
Jaloliddin. Saxovatli Davlatpanoh xalqqa m uruw at qilishdan ojiz... Xalq
sizning dono g'azallaringizga ishonadi-yu, am m o H usayn xonadoniga
ishonmaydi.
Alisher. Men so‘nggi m arta urunib ko‘raman.
Jaloliddin: Sizni xavf-xatar kutm oqda. Biz siz bilan bir^amiz.
Alisher. Abdulinalik, Jaloliddin, dehqonlar va h u n arm a n d lar Hirot
darvozasidan kirishadi. H irotning maydoni. Alisher N avoiy otda, bir butun
olom on qurshovida. Navoiy saroyga butun xalq kuzatuvida keladi.
M otam xona. Eshik ochiladi. Xonaga nur k iradi.T an quruqchilariga
qaram asdan, Alisher Navoiy kiradi, ovozlar. A lisherning um rlari uzun
bo'lsin! O m on b o lsin la r Navoiy!
Alisher qora to'shalgan y o 'ld an taxt tom on yuradi, o rtidan m irshab-
shoir Nargiz keladi.
Alisher Sulton ro'parasida to'xtaydi. Sulton q albidan o g 'ir bir nido
otilib chiqadi.
Husayn. Do'stim! Yoshligimning qadrdoni! H ayotim ning nuri!
Alisher Sultonga ta ’zim qiladi.
Alisher. Husayn, do'stlaringiz qani? Men shoirlar bogMdan o ‘tib keldim,
hech kimni uchratmadim. U yerda shoxlariga tilla ranggi surtilgan qo*chqorlar
o ‘tlab yuripti.
Husayn. Elchilar, shoirlar m eni tark etishdi. Ba'zilari Eronga, ayrimlari
Hindistonga qochishdi, qolganlarini o'limga topshirdim, (Naigizni ko‘rsatib)
faqat shu qoldi.
(M irshab-shoir iljayadi. Zal qop-qora)
Alisher, menga xalqning m uhabbatini qaytib olib bering! O lg “lim bilan
yarashdim! Ham m asini tuzatam iz. H am m asini b osh id an boshlaymiz.
Qurilishi boshlangan ariqlarni oxiriga yetkazamiz, y o lla rn i tuzatamiz. Baxtli
kunlarda boshlangan edi.
Alisher. Shahzoda M o'm in m irzo qani?
Husayn ko'ylagini yirtib, ko'ksini ocliadi, oqargan ju nlari ko'rinib,
fig‘on chekadi.
Husayn. M ening butun ichim kuyib ketdi, a la m d a n . M ajididdin
saltanatimiz dushniani ekan. M eni mast qilib, nevaram M o ‘min niirzoning
o lim ig a qo'l qo‘ydirib olipti. M o 'm in m irzoning boshi kesildi... U qan-
day shirin kulardi... Siz Y odgordan nayza tig'ini qilich bilan kesib oigan
yoshimdagidek yoshda edi.
Alisher beixtiyor H usayndan y u z o ‘giradi. H usayn q o ‘lini cho'zdi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Do'stlaringiz bilan baham: |