Harbiy tibbiy tayyorgarlik, fuqarolik muhofazasi, jismoniy tarbiya va tibbiy nazorat

3. Mashg‟ulot joylarini moddiy jixozlash. 

Mashg‟ulot  joylarining  qoniqarsiz  darajada  jixozlanishi  sport  jarohatlari  kelib 

chiqishida asosiy sabablaridan biridir. 

Ularga quyidagilar kiradi: 

-sport inshoatlarini texnik talablarga nomuvofiq , sifatsiz jixozlanishi; 

-jixozlar, mashg‟ulot va musobaqa joylarini yomon tayyorlash; 

-jixozlash,  jixozlar  va  boshqa  moddiy  texnik  ta‟minot  buyumlaridan  foydalanishni 

talab doiralarida bo‟lmasligi va qoidalarni buzilishi. 

Oliy  o‟quv  yurtlarida  mashg‟ulot  joylarining  (gimnastika  zallari,  maydonchalar, 

yugurish  yo‟laklari,  sakrash  va  irgitish  joylari)  moddiy-  texnik  ta‟minoti  va 

jixozlashning ma‟lum me‟yorlari, shuningdek zarur sport inventari jadvali mavjuddir. 

Sport  jixozlari  va  inventarlaridan  foydalanish  bo‟yicha  korsatmalar  chop  etilgan.  Bu 

me‟yorlar  va  ko‟rsatmalar  tegishli  buyruq  va  musobaqa  qoidalariga  muvofiq 

tartiblashtirilgan. 

---

9 

 

Mashg‟ulotlar  yoki musobaqalarga  yomon  moddiy  texnik  tayyorgarlik  anjomlarining 

yaxshi  maxkamlanmaganligi  yoki  sakrash  uchun  to‟shaklarining  yo‟qligi  va  boshqa 

kamchiliklarda korinadi. 

Moddiy-texnik  qismi  tayyorlashdagi  extiyotsizlik,  jumladan  gimnastika  xalqalaridagi 

shikastlangan  temir  arqon(tross),  gimnastik  otning  darz  ketgan  tutqichlari,  sakrash 

chuqurligida yomon elangan qum va yog‟och qirindisining yetarsiz aralashmasi texnik 

talablarga  javob  bermaydigan-ota  qattiq  yugurish  yo‟laklari,  shtanga  qulfining 

buzuqligi,  xovuz  tubidagi  pogonalar-bularning  barchasi  jarohatlarga  sabab  bolish 

mumkin. 

Jixozlardan, uskunalardan, mashg‟ulot joylaridan foydalanish qoidalarini buzish, ya‟ni 

voleybol,  basketbol  topi  bilan  o‟ynash,  mashg‟ulot  va  musobaqalarning  himoya 

moslamalari  qoidalari  talabiga  ko‟ra  ularning  to‟la  majmuisiz  o‟tkazish,  sport  oyoq 

kiyimini  oyoqlarga  oldindan  moslamasdan  kiyish  odatda  jarohatlarga  sabab  boladi. 

Moddiy texnik ta‟minotdagi kamchiliklar, ayniqsa sport musobaqalari sharoitida katta 

xavf  tug‟diradi.  Sport  mashg‟ulotlari  uchun  ajratilgan  joylar  sanitariya-gigiyena 

talablariga  javob  bergan  holda  ozoda  tutilishi,  ventilyatsiya  sistemasi,  yetarli  havo 

harorati  va  namligi,  butun  sport  anjomlari  mavjud  bo‟lishi  lozim.  Futbol  maydonlari 

chuqurcha  va  dongliklarsiz  tekis  bo‟lishi,  tuprog‟i  yetarlicha  egiluvchan,  to‟liq  chim 

qoplamaga ega bolib, chim doimo parvarishlab turish kerak. 

Yugurish  yolaklari  qattiq,  yaxshi  quritilgan,  changimaydigan  va  yog‟in-sochinga 

chidamli bo‟lishi lozim. Yugurish texnikasi orgatish tekis joyda yoki maxsus yugurish 

yolagida  olib  boriladi.  Yo‟lakda  donglik  va  chuqurchalar  bo‟lmasligi  kerak.  Sakrash 

chuquri  elangan  qum  va  yog‟och  qirindisi  aralashmasi  bilan  to‟ldiriladi.  Sakrashdan 

oldin  chuqurdagi  aralashmani  belkurak  bilan  yumshatib  va  xaskash  bilan  tekislash 

zarur. Xaskash va belkurak chuqur oldida qoldirilmasligi kerak.  

Granata,  bolga  va  gardish(disk)  uloqtirishga  moljallangan  joylarning  atrofi  3,35metr 

balandlikda  o‟ralishi  kerak,  negaki  ushbu  buyumlar  shug‟ullanuvchi  yoki 

tomoshabinlar ustiga tushib ketishi mumkim. 

Maydonchalarni 

standart 

jixozlash 

texnik 

talablarga 

javob 

berishi 

va 

shug‟ullanuvchilar soniga muvofiq bo‟lishi kerak. 

---

10 

 

Suzish  va  suvda  mashq  o‟tkazish  joylari  suvni  ifloslantiruvchi  manbaalaridan  uzoq 

bo‟lishi  lozim.  Bu  xolda  suzish  uchun  moljallangan  suv  xavzasining  maydoniga 

axamiyat  berish  kerak.  Har  bir  suzuv  chiga  daryolarda  besh  metr  kvadrat,  xovuz  va 

qo‟llarda  sakkiz  metr  kvadratdan  kam  bo‟lmagan  maydon  bo‟lishi  lozim.  Suv  tubi 

yaxshilab  tekshirilishi,  qopol  va  o‟tkir  buyumlardan  (gadir-budur  narsalar,  g‟o‟la, 

shisha va h.k.) tozalanishi kerak. 

Suvga sakrash uchun havoza va trampling quriladi. Ularning ostidagi suv xavzasining 

chuqurligi  5m  dank  am  bo‟lmasligi,  suv  yuzasi  maydoni  esa  10x15m  kvadrat 

olchamga ega bo‟lishi zarur. 3,5 m dank am chuqurlikka ega xovuzlarda havoza qurish 

ta‟qiqlanadi. Trampling va xovoza qozgalmaydigan rezinka toshalma bilan qoplangan, 

start  supalari  ostida  suvning  chuqurligi  2,5  dan  kam  bo‟lmasligi  lozim.  Suzishni 

bilmaydiganlar  uchun  ayrim  oralgan  joy  ajratib,  uning  chuqurligi  1,5m  dan  kop 

bo‟lmasligi kerak. 

Og‟ir  atletika  bilan  shug‟ullanish  joylarida  maxsus  sirpanmaydigan  taxta  supalar 

bo‟lishi kerak. Shtanga qulflari me‟yorida ishlashi, shtanga grifi to‟g‟ri va gardishlarga 

oson aylanadigan bo‟lishi lozim. 

Kurash zalida 6x6 o‟lchamda 1.5 sm qalinlikda gilam – toshaklar bolish va uning usti 

paxmoq yoki ip gazlama bilan tarang tortilib, chetlari maxkamlab qo‟yiladi. Ularning 

atrofida 1m dan kam bo‟lmagan bosh joy qoldirilishi kerak. Gilam ustiga kurashchilar 

maxsus poyabzalda chiqadilar. 

Boks  zalida  ring  poli  tekis,  2sm  dan  kam  bolmagan  namat  toshamasi  bo‟lib,  bu  bu 

toshama  brizent  bilan  tortib  qoplanishi  lozim.  Toshama  va  qoplama  va  ring  chetida 

kamida  50  sm  olchamida  chiqib  turishi  lozim.  Arqonlar  bint  bilan  o‟raladi.  Ring 

chetlari  bilan  devor  orasi  1,5m  masofada  oraliq  bo‟lishi  va  bu  orqali  xech  qanday 

keraksiz buyum  bo‟lmasligi lozim. Voleybol va  Basketbol oynaydigan  maydonchalar 

texnik  me‟yorlarga  muvofiq  jixozlanadi.  O‟yinchilar  kiyimida  metal  yoki  qatiq  

narsadan qilingan qisimlar bo‟lmasligi kerak. 

Sport  zallari  yetarli  darajada  tabiiy  va  sun‟iy  yuritilishi,  markaziy  isitish  asboblari 

metal  torlar  bilan  qoplanishi  kerak.  Mashg‟ulotlar  boshlanishidan  oldin  jixozlar, 

invertarlarva  mashg‟ulotlar  uchun  joining  tayyorligi  tekshirilishi  kerak.  Sport  zalida 

---

11 

 

faqat mashg‟ulot o‟tkazish uchun lozim anjomlargina joylash tirilishi kerak. Anjomlar 

va inventarlarni saqlash uchun maxsus xona ajratiladi. 

Barcha sport inshoatlarida termometrlar, sanitariya-gigiyena talablari bilan birga ichki 

tartib  qoidalar,  shifokor  navbatdagi  tekshiruv  vaqtida  aniqlangan  kamchiliklar 

bo‟yicha e‟tiroz va takliflarni yozadigan sanitar daftar bo‟lishi lozim. 

Jismoniy  mashqlar  va  sport  mashg‟ulotlarida  kiyiladigan  kiyimlar  nafas  olish,qon 

aylanishi  va  harakatlanishi qiyinlashtirmaydigan kenglikda  bo‟lishi,jarohatlarni  oldini 

olish  uchun  sport  turiga  mos,  havoni  yaxshi  o‟tkazuvchi,  teshik-teshik,  gigroskopik, 

mavsumga,ob-havo sharoitiga mos bo‟lishi kerak.       

Sportchining  oyoq  kiyimi  oyoqlarining  shakliga  mos,  yengil  va  qulay  bo‟lishi,  oyoq 

panjalarini siqilmasligi lozim. 

Mashg‟ulot  joylarini  moddiy-texnik  jihozlash  talablari  buzilgan  hollarda  javobgarlik 

kafedra  mudiri  va  mashg‟ulot  rahbari  zimmasiga  tushadi.  Jarohatlarning  oldini  olish 

maqsadida ular doimiy ravishda invetar va anjomlarni kozdan kechirilishi va tekshiruv 

paytida  ularning  ulangan  va  mahkamlangan  joylarining  butunligiga  (vintlar, 

tortqichlar,  ularning  potolokka,  devorga  maxsus  moslamalarga  mahkamlangan 

joylarida  va  boshqalarga),  shuningdek  anjomlarga  to‟g‟ri  o‟rnatilishi,  joy  joyiga 

qo‟yilishlariga  alohida  e‟tibor  berishlari  kerak.  Anjomlar  zanglamagan,  kertik  va 

yoriqsiz bo‟lishi lozim. 

Sanitar  texnik  talablar  buzilgan  va  shug‟ullanuvchilar  sog‟ligiga  zarar  yetkazishi 

mumkin  bolgan  holatlar  sodir  bo‟lganda  shifokor  aniqlangan  kamchiliklarni  bartaraf 

qilish  choralarini  ko‟rish  kerak.  Mashg‟ulot  rahbari  tomonidan  mavjud  talablar 

bajarilmagan  holda  unga  dars  to‟xtatishni  va  tezda  bu  haqida  kafedra  mudiri  yoki 

unung o‟rinbosariga xabar berishni taklif qilish lozim.