Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Javobgarlikning muqarrarligi prinsipi

  birinchi navbatda jinoyat 

sodir qilgan shaxslarga qaratilgan va mazkur shaxslar tomonidan sodir 

qilingan harakatlar uchun javobgarlik to‘g‘risidagi ko‘p qirrali qoidalarni 

o‘rnatadi. 

JKning 10-moddasidagi

  prinsip  qonuniylik  prinsipi va 

fuqarolarning qonun oldida tengligi prinsiplarining davomi hisoblanib, 

ularni aniqlashtiradi va bir paytning o‘zida ularning chegarasidan bir oz 

chiqadi ham. Xususan, ushbu modda muayyan shaxslar doirasiga, ya’ni 

qilmishida jinoyat tarkibi mavjud bo‘lgan har bir shaxsga qaratilgan.  

Shaxsning xatti-harakatida jinoyat tarkibi mavjudligini aniqlash 

javobgarlikka tortishning muhim belgisi hisoblanadi, ya’ni, bu jinoyat 

qonuni bilan jazolovchi va harakatni ijtimoiy xavfli deb o‘rnatuvchi 

obyektiv va subyekt  belgilar majmuidir. Shaxsning qilmishida jinoyat 

tarkibining aniqlanmaganligi shaxsning jinoiy javobgarlikka 

tortilmasligiga sabab bo‘ladi.  

Qonun talabiga ko‘ra, qilmishda jinoyat tarkibi mavjud bo‘lsa, shaxs 

jinoiy javobgarlikka tortiladi. Bunday talab shuni bildiradiki, har bir 

ijtimoiy xavfli qilmishda shaxs muayyan qonun normasi bilan cheklangan 

salbiy oqibatlarni boshdan kechirishi kerak. 

Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, salbiy oqibatlar quyidagilarda 

ifodalanadi: 

–  Jinoyat kodeksi normalari tatbiq etiladigan shaxslarni O‘zbekiston 

Respublikasi Jinoyat kodeksi normalariga muvofiq jinoiy javobgarlikka 

tortishda; 

–  amaldagi qonunlar, xalqaro shartnomalar yoki bitimlarga muvofiq 

chet el fuqarolarining javobgarligi to‘g‘risidagi masala O‘zbekiston 

Respublikasi sudlariga tegishli bo‘lmasa, ular O‘zbekiston Respublikasi 

46 

 

---

hududida jinoyat sodir etgan holda xalqaro huquq normalariga muvofiq hal 

qilinadi. 

Shuni aytib o‘tish lozimki, Jinoyat kodeksiga muvofiq, shaxsni jinoiy 

javobgarlikka tortish jazo qo‘llanilishi shartligini anglatmaydi. Sodir 

qilingan qilmish uchun javobgarlik faqat jazo vositasidagina emas, balki 

jinoyat qonunida nazarda tutilgan boshqa huquqiy ta’sir choralarini amalga 

oshirish orqali ham qo‘llanilishi mumkin1. Amaldagi qonunchilikda 

jazodan ozod qilishning turlari ham mavjud. Jumladan, shartli hukm qilish, 

jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari ozod qilish va hokazo.