Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

umumiy 

va 

maxsus norma raqobatidir

. Mazkur holatda raqobatlashuvchi ikkita 

jinoyat-huquqiy normalardan biri umumiy, ikkinchisi esa, maxsus, ya’ni 

umumiy normada bayon etilgan turli xil qilmishlarni nazarda tutuvchi 

norma bo‘ladi.  Bu yerda  normalar majmui bo‘yicha kvalifikatsiya qilish 

mumkin emas, shaxsni maxsus normani qo‘llab aybdor deb topish 

to‘g‘riroq bo‘ladi. Masalan, o‘zboshimchalik, ya’ni haqiqiy va faraz 

qilingan huquqlarni amalga oshirish (JK 229-moddasi) va yer 

uchastkalarini  o‘zboshimchalik bilan egallab olish (JK 2291-moddasi). 

Quyidagilar umumiy normaga nisbatan maxsus normani qo‘llashga asos 

bo‘lib hisoblanadi. Har ikki modda sodir etilgan qilmishni u yoki bu 

darajada qamrab oladi. Biroq maxsus norma nisbatan aniqroq 

dispozitsiyani va shundan kelib chiqib, sodir etilgan huquqqa xilof ijtimoiy 

xavfli qilmishning o‘ziga xos xususiyatlari va spetsifik tomonlarining 

aniqlanishini nazarda tutgani uchun maxsus normaning qo‘llanilishi 

qilmish kvalifikatsiyasi nuqtai nazaridan ham, aybdorni jinoiy 

javobgarlikka tortish nuqtai nazaridan ham asosli bo‘ladi. Shunday qilib, 

JK 2291-moddasi JK 229-moddasida mustahkamlangan belgilar bilan bir 

qatorda qilmishning ijtimoiy xavflilik xarakteri va darajasini ifodalovchi 

maxsus belgilarga ham ega. 

Kvalifikatsiyalovchi belgilarga ega qilmish sodir etilgan bir paytda, 

ushbu qilmishda aybni yengillashtiruvchi  kvalifikatsiya qilishga sabab 

bo‘ladigan boshqa belgilar ham mavjud bo‘lganda, jinoyatlar majmui 

bo‘lmaydi. Qilmish mazkur holatda jinoyatni sodir etganlik uchun 

yengilroq jazoni ko‘zda tutgan JK moddasi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi 

(masalan, affekt holatida o‘ta shafqatsizlik bilan odam o‘ldirish, JKning 

98-moddasi bilan kvalifikatsiya qilinishi zarur). 

«Agar aynan bir jinoyatni sodir etganlik uchun jinoiy javobgarlikni 

yengillashtiruvchi  kvalifikatsiya belgilari Jinoyat kodeksining bir necha 

moddasida nazarda tutilgan bo‘lsa, qilmish Jinoyat kodeksining 

javobgarlikni ko‘proq  yengillashtiruvchi  moddasi bilan kvalifikatsiya 

qilinishi kerak (masalan, zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqib va 

365 

 

---

kuchli ruhiy hayajonlanish holatida odam o‘ldirish faqat JK 100-moddasi 

bilan kvalifikatsiya qilinishi lozim)»

1

. 

Raqobatdagi normalarni