Harbiy-dala terapiya

Birlamchi reaksiya shakllanishida o’zaro bog’liq quyidagi 4ta sindromni 
kuzatish mumkin: 
1.
Asteno-gipodinamik quyidagi belgilar bilan kechadi – bosh og’rishi, 
aylanishi, ifodalangan holsizlik, qo’zg’aluvchanlik, uyqusizlik, qo’rquv hissiyoti 
hayajonlanish bilan 

---

16 
2.
Gastro-intestinal , qusish (bir marta, qayta qayta, ko’p marta to’xtamaydigan 
), ko’ngil aynish, ishtaxa pasayishi, so’lak oqishi, kam hollarda ich ketishi bilan 
xarakterlanadi. Bu sindrom markaziy bo’lib, xususan xazm a’zolari 
shikastlanishiga kam bog’liq. Patogenetik jihatdan buni radiotoksinlar hosil 
bo’lishiga, nurlanishni bevosita shikastlovchi ta’siriga va ularni MNS ning 
boshqaruvchi tizimiga ta’sirini gumon qilish mumkin. Shuning uchun birlamchi 
reaksiya klinikasi o’tkir zaharlanishning klinikasiga juda o’xshab ketadi. 
3.
Yurak-tomir AQB ning pasayishi ayniqsa sistolik AQB taxikardiya, 
hansirash, aritmiyalar bilan namoyon bo’ladi. 
4.
Gematologik qisqa muddatli neytrofilli leykotsitoz paydo bo’ladi (depodan 
qon hujayralarini mobilizatsiyalanishidan qayta taqsimlanishi), leykotsitar 
formulani chapga siljishi, limfopeniya uning rivojlangan avj nurlanishdan 72 soat 
o’tgandan so’ng kuzatiladi 
Shunday qilib O’NK boshlang’ich davrdagi odam organizmdagi 
o’zgarishlarni shartli ravishda nurlanish ta’siriga spetsifik va nospetsifik turlariga 
bo’lish mumkin. Birinchisiga ko’mik hujayralarni mitotik aktivligini bloklashni 
kiritish mumkin, yosh hujayrali turlarining o’lishini, birinchi navbatta limfotsitlar, 
ko’mik hujayralar va limfotsitlar xromasomli abberatsiyasi avj olishini kiritish 
mumkin. Nospetsifik belgilarga birlamchi reaksiya davrining klinik belgilari: 
gastrointestinal, astenogipodinamik, kardiovaskulyar sindromlar va qayta 
taqsimlanishli chapga siljishli neytrofilyozni kiritish mumkin.
Ham birinchi ham ikkinchi o’zgarishlar O’NK erta tashxislashda va uning 
og’irlik darajasini aniqlashda foydalaniladi. Nurlanishni biologik ko’rsatkichlarini 
(biodozimetriya) axborot berish darajasi kamayib boradigan qatorni quyidagicha 
taqsimlash mumkin: xromosomli taxlil (beqaror va barqaror o’zgarishlar) 
limfotsitlar absolyut sonini, granulotsitlar, trombotsitlar, bo’linuvchi eritroblastlar 
sonini sanashli gematologik tekshirishlar, nurlanishga birlamchi reaksiyani 
ifodalanganligini klinik baxolash, nurlanishga sezuvchan molekulalarni 
parchalanish mahsulotlarini aniqlovchi biokimyoviy tekshirishlar. Qon ishlab 
chiqaruvchi to’qima qabul qilgan dozani eng aniq belgilarini birinchi ikki kun 
davomida komik hujayralarda xromosomli apparatni tekshirish orqali va keyinroq 
pereferik qonda limfotsitlarda, xromosomli abberatsiyalar takrorlanishini 
aniqlashda yordam beradi. 
Nurlanish ko’mik va qon hujayralarining xromosomli apparatida xarakterli 
o’zgarishlarni keltirib chiqaradi, bu o’zgarishlar nurlanish dozasiga bog’liqligini 
kuzatish mumkin. Nurlanishdan so’ng birinchi kun oxiriga borib xromosomalar 
struktur buzilishli mitozlari – xromosomli abberatsiyalar, ularning soni 24-48 
soatdan keyin nurlanish dozasiga proporsional ravishda olib boradi (nurlanish 
dozasi 1Gr-20%, doza 100% ko’mikning abberant hujayralari). Nurlanishdan 5-6 
kun o’tib xromosomli abberatsiyali hujayralarni aniqlash kuzatilmaydi, chunki 
xromosomalar mitoz davrida fermentlarni yo’qotilishidan yashab qolish 

---

17 
xususiyatlarini yo’qotadi. Limfotsitlar kulturasini radiologik taxlil qilish nurlanish 
dozasini xarakterlaydi. Bu biologik testning afzalligi shundaki u nurlanish yuz 
berganini va uning dozasi haqida xulosa chiqarishga uzoq muddatdan so’ng ham 
imkon beradi.