Harakatlar boshqarilishining reflektor mexanizmlari Harakatning dinamik stereotipi

Harakat malakasining somatik va vegetativ komponentlari

Harakat malakasi hosil bo‘lishining hamma bosqichlarida uning ham mushak, ham vegetativ komponentlari shakllanadi. Odatda mushak ishida nafas olish va qon aylanish organlari faoliyatining kuchayishi yetarli darajada tez bo‘lmaydi. Vegetativ funksiyalarning boshqariluvchi mexanizmi harakatini boshqarish mexanizmiga nisbatan ancha sekin bo‘ladi. Bunda vegetativ reaksiyalar harakat «talab» ni aks ettirish xususiyatiga ega bo‘ladi. Masalan, statik kuchlanishlarda kichik qon aylanish doirasiga va vena qonining yurakning o‘ng bo‘lmasi tomon oshib kelishiga alohida talab qo‘yiladi. Uzoq vaqt yugurilganda nafas olish va qon aylanishi aktivlashadi. Mashq qilish oqibatida vegetativ asab markazlari o‘rtasida hamda vegetativ markazlar bilan harakat markazlari o‘rtasida shartli reflektor bog‘lanishlar hosil bo‘ladi.

Vegetativ funksiyalarning harakat malakasiga moslashishi malakalar shakllanishida har xil bo‘ladi. Agar shakllanadigan harakat malakalari oddiy bo‘lsa (masalan, yugurish, chang‘ida yurish), vegetativ funksiyalar o‘zgarishi malakadan keyin yuzaga keladi. Bordi-yu shakllanadigan malaka murakkab bo‘lsa (masalan: gimnastika, kurash, sport turlari), malakaning vegetativ komplektlari malakadan oldin shakllanadi.

Demak harakat markazlari va ularning vegetativ komponentlarining shakllanishi bir vaqtda bo‘lmay, u shakllanadigan malakaning oddiy yoki murakkabligiga bog‘liq bo‘ladi. Shuningdek, bir turdan boshqa turga o‘tish funksiyalarga nisbatan qisqa vaqt ichida sodir bo‘ladi.

Adabiyotlar

1. 
   Ахмедов.Б.А “Жисмоний машқлар биомеханика” (Кундузги ва сиртқи бўлимда ўқийдиган талабалар лекциядан методик қўлланма) Тошкент, 1990 й.
   
2. 
   Ахмедов. Б.А “Велотренажерда ишлаш” Тошкент., 1990 й.
   
3. 
   Алимбоев Р. “Жисмоний машқлар биомеханикаси” Тошкент, 2008 й.
   
4. 
   Қурбонов Ш., Қурбонова Ш. Спорт физиологияси. Қарши “Насаф” 2001
   
5. 
   Қурбонов Ш., Қурбонов А. Жисмоний машқларнинг физиологик асослари. Тошкент, 2003.
   
6. 
   Содиқов Қ. Ўқувчилар физиологияси ва гигиенаси Т., “Ўқитувчи”, 1992.
   
7. 
   Содиқов Қ. Оилавий ҳаёт-гигиена ва жинсий тарбия “Ўқитувчи”, 1997.
   
8. 
   Алматов К.Т. Улғайиш физиологияси. М.Улуғбек номидаги УзМУ босмахонаси. Т.2004.
   
9. 
   Содиқов Б.А., Қучқарова Л.С., Қурбанов Ч.Қ. “Болалар ва ўсмирлар физиологияси ва гигиенаси”. Олий ўқув юртлари учун дарслик сифатида тавсия этилган. “Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси” давлат илмий нашриёти. Т.: 2005 й.
   
10. 
    Содиқов Қ. Болалар анатомияси ва физиологияси Т. Низомий номидаги ТДПУ нашриёти. 2001 й.