Har qanday fanni o’rganish ilmiy usuldan boshlanishi kerak

Osmos va osmotik bosim
Agar biror idishda ikki yoki undan ortiq gaz molekulari bo’lsa, ularning o’zaro aralashishi natijasida yagona bir xil tarkibli aralashma xosil bo’ladi. Bunday xodisa diffuziya deb ataladi. Diffuziya, ya'ni modda molekularini konsentratsiyasi ko’p bo’lgan qismidan, konsentratsiyasi kam bo’lgan qismiga o’tishi natijasida bir xil konsentratsiyali aralashma hosil bo’ladi. Diffuziyani eritmalarda ham sodir bo’lishini birinchi bo’lib shveysariyalik olim Adolf Fik aniqlagan va bu xodisa uchun o’z qonunini yaratgan. Fik, diffuziyani xarorati yuqori va eritmalarda konsentratsiyalar farqi katta bo’lgan xollarda tez sodir bo’lishini aniqlagan.
Keyinchalik V.Pfferer osmos hodisasini uzilgan gulni suvda qaytadan tirilishini kuzatib unga quyidagi ta'rifni bergan: erituvchi molekulalarini yarim o’tkazgich membrana orqali bir tomonlama diffuziyasi osmos deb ataladi. Osmos natijasida yarim o’tkazgich membrana devorlariga erigan molekulalarning ko’rsatayotgan bosimi osmotik bosim deyiladi.
Yarim o’tkazgich membrana sifatida, mol pufagi, sellofan, pergament qog’ozi, kollodiy pardasidan foydalaniladi.
1987 yilda V.Pfferer osmotik bosimni xar xil omillar ta'siridan quyidagi bog’liqlarni aniqladi: O’zgarmas haroratda osmotik bosim erigan moddaning konsentratsiyasi «C» ga to’g’ri proporsional holda o’zgaradi. Osmotik bosim absolyut xaroratga to’g’ri proporsionaldir. Ideal eritmaning osmotik bosimini Mendeleyev-Klayperon tenglamasidan foydalanib hisoblash mumkin.
PV = nRT
Bundа : R – eritmaning bosimi
V - eritmаning hаjmi
n - erigаn moddаning mollаr soni
Agar n/V = S bilan belgilasak, u holda quyidagi tenglamaga ega bo’lamiz.
P_osm = CRT
Keltirilgan ushbu formula osmotik bosim to’g’risidagi Vant-Goff qonunining matematik ifodasidir.
Amalda osmotik bosim osmometrlar yordamida o’lchanadi. Hozirgi zamon osmometrlari tehnik rivoglanish bilan birga hamqadam rivojlanib bormoqda. Ularning asosida ham tanlab o`tkazish nazariyasi yotadi.Osmometrlar
Osmotik bosimlari teng bo’lgan eritmalar izotonik eritmalar deb ataladi. Tibbiyot va farmatsevtika amaliyotida izotonik eritmalardan keng foydalaniladi. Masalan, 0,85 %li osh tuzining eritmasini osmotik bosimi qon plazmasining osmotik bosimiga tengdir. Buni tibbiyot amaliyotida «fiziologik eritma» deb yuritiladi.
Bundan tashqari glyukozaning 4,5-5 %li eritmasi ham qon plazmasiga nisbatan izotonik eritmadir. Osmotik bosim standart eritmanikidan kichik bo’lgan eritma gipotonik, katta bo’lgani esa gipertonik eritma deyiladi.