Haqnazarova Maftuna Mardiyevna

                 MAVZU. Odob – inson ko`rki 

      Maqsad: O‘quvchilarga odob – inson ko‘rki va ma‘naviy boyligi ekanligini, 

ma‘r  ifatparvar    mutafakkirlarning  sharqona  odob-axloq  qoidalari,  fazilatlari, 

o‘zbekona urf-odat  va an‘analarini tushuntirib berish. 

 

O`zbegim so‘zini avval assalomdan boshlagay. 

Bosh egib do`stlarga ta`zim, ehtiromdan boshlagay. 

Men ham sizga ko`ksimda qo`l, yo`llayman xush kalom. 

Mehri daryo ustozlar, barchangizga assalom.  

 

                  

Odob inson ko`rkidir, 

---

 

51 

 

               Bilim unga fayz berar.  

 

               Adabiyot  fanini 

 

               O`rgangan kamol topar.  

 

O`qituvchi:  Assalomu  –  alaykum  aziz  mehmonlar,  mehribon  ustozlar,    aziz 

o`quvchilarim.   

                   Adabiyot darsimizga xush kelibsiz! 

 Shiorimiz: 

Odob shunday tojki pok-u beg`ubor. 

 Boshingada qo`yginu qayoqqa borsang bor. 

Maqsabimiz: 

Odobli, a`lochi, aqlli va zukko bo`lish. 

Niyatimiz: 

Ota – onamiz orzu qilgandek 

Temur bobom vasiyat qilgandek 

Islom bobom niyat qilgandek 

Mard va barkamol avlod boi`lish. 

O`qituvchi: Bugungi darsimizni har kungi darslardan farqli o`laroq noan`anaviy   

                    usulda guruhlarga bo`lib o`tamiz.  

1 – guruh.   Vatanparvar 

  

Oylar o`tib yilma – yil kuch qudratga to`lamiz . 

Ona tuproqni asrab vatanparvar bo`lamiz.  

2 – guruh.   Iymon 

Qalbimizga quloq solsak kelar bir nido 

Kerak bo`lsa vatan uchun jonimiz fido. 

3 – guruh.   Sadoqat 

Avlod- u ajdodlar nomin yodda saqlaymiz  

Kunlar kelib farzandlik burchin albat oqlaymiz. 

      O`qituvchi:    Inson  ochlikka,  yo`qlikka,  hamma  narsaga  chidashi  mumkin, 

ammo adolatsizlikka    chiday olmaydi. Bosh qomusimiz Konstitutsiyada adolat 

bosh mezon hisoblanadi.  

---

 

52 

   -  Konstitutsiya  1992  yil  8-dekabrda  qabul  qilingan.  U  Muqaddima,  6  ta 

bo`lim, 26 ta bob va 128 ta moddadan tashkil topgan.   

  - O`zbekiston Respublikasining davlat tili  o`zbek tilidir. (4-modda.)        

  - Har kim bilim olish huquqiga ega.  (41-modda.) 

  -  Har  bir  inson  malakali  tibbiy  xizmatdan  foydalanish  huquqiga  ega.    (40-

modda.)   

 Xonzoda:    Adolat  so`zi  tilimizda  odillik,  insof  va  haqiqat  bilan  ish  yuritish, 

halollik, vijdoniylik,   iymonlilik degan ma`nolarni anglatadi.  

Zafar:  Qadim-qadimdan  ota-bobolarimiz  adolatni  ulug`lab  kelgan.  Hatto,  bu 

ma`naviy fazilatni   vijdon amri deb hisoblashgan.  

Zuxra:  Vijdoni  butun  inson  tashlayotgan  har  bir  qadamini,  aytayotgan  har  bir 

so‘zini,  amalga  oshirayotgan  har  bir  ishini  oldindan  o‘ylab  ko‘radi.  Demak, 

bunday  kishilar  uchun  adolat    izlash,    yuritishini,  barcha  hatti-harakatlarini 

odillik,  haqqoniylik,  halollik  bilan  baholash  eng  birinchi  va  oddiy  hayotiy 

talabga aylanadi.  

Muhayyo:  Buyuk  tariximizda  adolat  umrining  bosh  mezoni  deb  bilgan  zotlar 

ko‘p  o‘tgan.    Masalan,  buyuk  Sohibqiron  bobobmiz  Amit  Temur  ham  o‘zi 

tuzgan  shunday  ulkan      davlatni  adolat  bilan  boshqarganini  butun  olam  biladi.  

Bugungi o‘zbek davlatchiligi   uchun bu ulug‘ zoti  sharfning adolatparvarligi - 

buyuk meros yanglig‘ qadrli. 

Odil:  Amir  Temur  uchun  siyosat  yuritish  shu  qadar  ahamiyatli  ediki,  hatto, 

uning qo`lidagi uzugi va belidagi qilichiga ―Kuch – adolatdadir‖ degan mashhur 

so‘zlar o‘yib yozilgan edi.       

Farhod:  Adolatparvarlik  –  adolat  tarafdori,  haqqoniylik  uchun  kurashuvchi 

bo‘lish degani. Bu – xalqimizga xos fazilat. 

Fayoz: Adolat  xalqimizning azal-azadan yuksak qadrlangan fazilatlaridan biri 

hisoblanadi.  

  Quyida shulardan ayrimlarini keltiramiz: 

                            Adovat emas, adolat yengar. 

                            Adolar qilichi kesgan qo‘l og‘rimas. 

---

 

53 

                            Adolat qilichi keskir bo‘lar. 

 

Vatan tuyg‘usi bizda yoshlikdan boshlab kamol topgani uchun bolaligimiz 

o‘tgan joy eshitganimizda g‘urur va iftixor tuyg‘usini tuyamiz. Vatan ramzlarini 

ko‘rganda,  yurtimizning  betakror  manzaralarini  tomosha  qilganda,  uning 

moddiy  va  ma‘naviy  boyliklaridan  bahramand  bo‘lganda,  olis  ellarda 

vatandoshlarimiz  bilan  ko‘rishganda,  ularning  sport,  madaniyat,  san‘at  va 

boshqa  sohalarda  erishgan  yutuqlarinmi  eshitganda  beixtiyor  quvonamiz.Bu 

holat bizda vatanparvarlik tuyg`usi mujassamligidan dalolat beradi. 

 

  Ma‘naviy  boyliklarga  xalqning  madaniy  merosi, tarixi, tili  va  dini, ilm-

fani,  adabiyoti,  san‘ati,  me‘moriy  obidalari,  muzeylar,  kutubxona  va  teatrlar  – 

umuman,  insonning  aqliy    hamda  ruhiy  salohiyati  bilan  yaratilgan  va  shu 

salohiyatni oshirishga xizmat qiladigan barcha qadriyatlar kiradi. 

 

 Vatan tuyg‘usi insonga ona allasi, bobolar o‘giti, ota ibrati, oila tarbiyasi, 

ustoz-murabbiylar  ta‘limi  bilan  singadi.  Kishi  shu  tuyg‘u  vositasida  o‘z 

atrofidagi odamlarni, narsa-hodisalar mohiyatini bilishga intiladi. Vatan tuyg‘usi 

og‘ir  damlarda  kishiga  kuch-quvvat  beradi,  o‘z  xalqini  sharaflashga,  ajdodlar 

an‘anasiga sodiq bo‘lishga da‘vat etadi. 

      

                                  Vatan haqida she‘r.  

                             Boqiydir o`tsa ham yillar, asrlar, 

                             Amir Temur ko`rgan ne-ne qasrlar,  

                             Hurga talpinganda Usmon Nosirlar, 

                             Sening mehring bilan yashadik Vatan ! 

  

                             Yo`qdir bahodirlar devkor o`g`lonlar 

                             Ko`ksini  ko‘ksingga qilib qalqonlar 

                             Beomon janglarda to`kkanda qonlar  

                             Sening mehring bilan yashadik Vatan 

        O`qituvchi:  Inson  zoti  borki  hamisha  mehrga  muhtoj.  Shu  muhtojlikni 

to‘ldiradigan tarbiya bor  bu ma‘naviy tarbiyadir. 

---

 

54 

      ―Yoshlarimizning  ma‘naviy  olamida  bo‘shliq  vujudga  kelmasligi  uchun 

ularning  qalbi  va  ongida  sog‘lom  hayot  tarzi,  milliy  va  umuminsoniy 

qadriyatlarga  hurmat  ehtirom  tuyg‘usini  bolalik  paytidan  boshlab 

shakllantirishimiz zarur‖ – deya ta‘kidlagan yurtboshimiz I.A.Karimov. 

  - Ma‘naviyat o‘zi nima? 

   -  Ma‘naviyat-arabcha  so‘zdan  olingan  bo‘lib  ―ma‘ni‖,  ―ma‘no‖  degan 

ma‘nolarni  anglatadi.  Prezidentimizning  ―Yuksak  ma‘naviyat  yengilmas  kuch‖ 

asarida quyidagicha ta‘rif berilgan. 

         ―Ma‘naviyat  insonni  ruhan  poklanish  qalban  ulg‘ayishga  chorlaydigan, 

odamni  ichki  dunyosi  irodasini  baquvvat  iymon  e‘tiqodini  butun  qiladigan, 

vijdonini uyg‘otadigan beqiyos kuch unga barcha qarashlarning mezonidir. 

  

Milliy  qadriyatlarimizning  mag‘zi  -  mag‘zida  ma‘naviy  tarbiya  yotadi. 

Shuning  uchun  ma‘naviy  tarbiyada  ikki  muhim  jihat  bor.  Birinchisi  –

nimalarnidir amalga oshirishga undash. Ikkinchisi – nimalardandir tiyilish. 

 

Shundan  kelib  chiqib  ma‘naviyat  tushunchasini  anglash  uchun  ikki 

narsaning farqiga borish kerak. Birinchisi – fazilatlar, ikkinchisi – illatlar. Xalq 

fazilatli insonni ba‘mani odam, illatli kishini be‘mani odam deydi. 

 

Fazilatlar  deganda  faqat  yaxshi  xususiyatlar,  illatlar  deganda  esa  faqat 

yomon  xususiyatlar  tushuniladi.  Insonni  boshqa  jonzotlardan  ajratib,  undan 

ustun qilib turadigan jamiki fazilatlar yig‘indisi ma‘naviyat deyiladi. 

 

Fazilatlarga  sabr,  qanoat,  oriyat,  vijdon,  iymon,  shukr,  fidoiylik, 

mehnatsevarlik,  vatanparvarlik,  uddaburonlik,  epchillik,  mardlik,  sadoqat, 

matonat,  jasurlik,  chaqqonlik,  bilimdonlik,  aqllilik,  halollik,  poklik,  ozodalik, 

vafo, to‘g‘rilik, andishalik va hokazolar kiradi. 

 

Bunday  fazilatlar  kishini  har  tomonlama  bezaydi,  uning  el  orasidagi 

obro‘yi,  hurmat-e‘tiborini  oshiradi.  Lekin  shunday  illatlar  ham  borki,  insonnig 

sha‘nini yerga urib, hayvondan ham past darajaga tushirib qo‘yishi mumkin. 

 

Quyidagi  she‘riy  hikmatning  birinchi  qatorida  o‘zida  yuksak  ma‘naviy 

fazilatlarni  jamlagan  insonlar  ko‘zda  tutiladi.  Ular  odamlarning  guli  sanalar 

ekan.                                                                                                 

---

 

55 

                                                 She‘r. 

                           Bir o‘lka-ki kun uyg‘onar ayvonida 

                           Tangri suygan sarboni bosh karvoniga 

                           Ko‘kka ko‘ylak tikkan momom makonida 

                           Bibixonim alla aytgan  o`tmishdir bu 

                           Xudo bergan baxti butun Vatandir bu 

 

                           Moziy muhrin tashlab   ketgan   minoralarning 

                           Alpomishlar  qo`li  tekkan chinorlarning  

                           Barchinoylar  labi tutgan anorlarning  

                           Har qatida  qolgan qutluq` maskandir bu  

                           Xudo bergan baxti butun vatandir bu   

 

                           Sahrolar suv ichgan Temur kaftlaridan   

                           Yog`du yog`ar Mir Alisher gaplaridan  

                           Baxt izlagan Boburning dil daftaridan 

                           To`kilgan nim tabassum-u motamdir bu 

                           Xudo bergan baxti butun Vatandir bu. 

 

                           Qirov qo`nsa  kiprigingga og`rinaman  

                           Yaqinsanki ko`zim yumsam, sog`inaman  

                           Farzandingman,Volidamdek sig`inaman 

                           Yetti o`ylab qo`yilgan bir qadamdir bu    

                           Xudo bergan baxti butun vatandir bu. 

 

   O‘qituvchi: 

Bu  dunyoda  tabiatda  ham,  jamiyatda  ham  bo‘shliq 

bo‘lmaydi.Qayerdadir  bo`shliq      paydo  bo`ldimi,  hech  shubhasiz  uni  albatta 

kimdir to`ldirishga harakat qiladi. 

Hozirgi kunda  ana shunday ma‘naviy  bo`shliqni  to`ldirishga  urinadigan  

shuning    hisobidan    o`zining    g`arazli  maqsadlarini    amalga  oshirishni    o`ylab  

---

 

56 

yurganlar  ko`p.  Ming afsuski,  bu kuchlarning asl qiyofasi, maqsad  muddaolari 

va  imkoniyatlarini    to`la  va  aniq  ravshan    tasavvur    qilish    oson    emas. 

Dunyoning      ayrim  hududlarida  ana  shunday  harakatlar    natijasida    shunday  

ma‘naviy  yo`qotishlar yuz berayotgani  bejiz emas. 

Bugungi  mustaqil  Vatanimiz – O`zbekistonda hayot zilol suvidek  tiniq  

oqmoqda.  Biroq  Fevral    voqealarini,  Andijon  voqealarini  uyushtirganlar 

Vatanimizga ko`z tikkanlar ana shu  suvni  loyqalatmoqchi  bo`ldilar.  

Andijon   voqealari   chog`ida   halok bo`lgan   bir  yigitning onasi  nolasini 

eslab ko`ramiz:         

                                 Tiriklar ichra  sen tiriksan bolam  

                                  O‘zim guvohiman o‘q ovozlarin. 

                                  Bedor bo‘lgan  edi bir butun olam. 

                                  Tiriklar  ichra sen tiriksan bolam. 

                                             Ogoh bo‘l bolam 

                                   Bolajon yelkangda vatan xizmati 

                                   Istiqlol qismati, elning qismati. 

                                   O‘tsin desak o‘zbek qadr-qimmati 

                                   Hech qachon beparvo bo‘lma jon bolam. 

 

 

 

-  Ha  aziz  o‘quvchilar  ‖Yaxshidan  ot,  yomondan  dod  qoladi‖  deydi 

xalqimiz.  Bas  shunday  ekan  faqat  yaxshi  nom  qoldishga    intilaylik,  halollik, 

poklik,  yaxshi  xulq  insonlarga  doimo  hamroh  bo‘lsin.  Ana  shundagina  inson 

olam bezagi bo‘la oladi. Milliy g‘ururimiz, milliy qadriyatlarimiz hech qachon 

yo‘qolmaydi. 

 

 

 

 

 

 

---

 

57 

                      Mavzu: “Vatanimga  munosib  farzand  bo‟laman”