Haqiqat va uning ilmiy bilishdagi o’rni

Haqiqat va uning ilmiy bilishdagi o’rni.

TAYYORLANDI:

XUDAYQULOVA ZARIFA

140-guruh

Haqiqat nima?

• Haqiqat — voqelikning kishi ongida toʻgʻri aks etishi, bilimlarimizning obʼyektiv reallikka mos kelishi. Haqiqat insonning borliqni bilishdagi asosiy maqsadlaridan biri. U asosan inson bilimlari bilan borliqdagi narsa va hodisalar oʻrtasidagi munosabat masalasini oʻz ichiga oladi. Antik davr mutafakkirlari (Epikur, Demokrit, Lukretsiy) H.ni bilimlarimizning narsa va hodisalar mohiyatini ifodalashga mos kelishi sifatida tushunganlar. Bunday tushunish yangi davr faylasuflariga (F.Bekon, B.Spinoza, K.Gelvetsiy, D.Didro, P.Golbax, M.V.Lomonosov, L.Feyerbax) ham xosdir.

Haqiqatning obʼyektiv, mutlaq, nisbiy shakllari bor. Amaliyot tasdiklagan har qanday bilim obʼyektiv haqiqatdir. Bunda olamdagi narsa va hodisalar mohiyati inson ongiga bogʻliq emas (Haqiqat mazmunan obʼyektiv, lekin shaklan inson tafakkuri faoliyatining natijasi sifatida subʼyektivdir). Borliqdagi narsa va hodisalar haqidagi toʻliq, aniq, mukammal bilimlar mutlaq haqiqatdir. Nisbiy haqiqat obʼyek-tiv haqiqatning baʼzi tomonini, boʻlagini, qismini aks ettiruvchi bilimdir, u obʼyektni toʻla, mukammal aks ettira olmaydi. Bilish nisbiy haqiqatlardan mutlaq haqiqatlar tomon rivojlanib boradi. Har qanday mutlaqo nisbiy haqiqatlarning cheksiz rivojlanib bori-shidan vujudga keladi, har bir nisbiy haqiqatda esa mutlaq haqiqatning zarrasi mavjud boʻladi. Ilmfan taraqqiyotida har bir yangi bosqich nisbiy haqiqatlar sifatida mutlaq haqiqatning mazmuniga yangi-yangi zarralar qoʻshib boradi. Borliq bepoyon va cheksiz boʻlgani kabi, insonning uni bilishi ham cheksiz davom etadi. hamisha kon-kretdir, mavhum haqiqat yoʻq. Har bir bilimning haqiqatligi maʼlum joyga, vaqt va vaziyatga, kishi bilishining imkoniyatiga va darajasiga bogʻliq.
Bilish jarayonida nisbiy va mutlaq haqiqatlar nisbatini toʻgʻri tushunmaslik, haqiqatning konkretligini hisobga olmaslik bilish nazariyasida 2 ta yanglish qarash — dogmatizm va relyativizmga olib keladi.
Haqiqat tushunchasi faqat gnoseologik masala emas, balki aksiologik jihatga ega. U "adolat", "yaxshilik", "goʻzallik" tushunchalari kabi umuminsoniy qadriyat hisoblanadi.
Abdulla Ayupov.