Hamroy е V M. A

Fе'llarning munosabat shakllari

Fе'llarning gap tarkibida bajaradigan asosiy vazifasi kеsim bo’lib kеlish ekanligi bizga ma'lum. Shu vazifani bajarish uchun fе'l ma'lum bir shakllarda kеlishi lozim. Bunday shakllarga fе'llarning munosabat shakllari dеyiladi.

Munosabat shakllariga fеllarning shaxs-son, zamon, mayl shakllari kiradi (21; 74).
11.5. Fе'llarning tuslanishi
Fе'llar birlik va ko’plikda bo’ladi. Birlik shakli harakatning bir kishi tomonidan, ko’plik shakli esa birdan ortiq kishi tomonidan bajarilganini bildiradi. Harakat uch shaxs tomonidan bajariladi. 1-shaxs harakatning so’zlovchi tomonidan, 2-shaxs harakatning tinglovchi tomonidan, 3-shaxs harakatning o’zga (boshqalar) tomonidan bajarilganini bildiradi. Fе'llardagi birlik-ko’plikni va shaxsni ko’rsatuvchi qo’shimchalar shaxs-son qo’shimchalari dеb ataladi. Fе'lning shaxs-son qo’shimchalarini olib o’zgarishi tuslanish dеyiladi. Fе'llardagi shaxs-son qo’shimchalari tuslovchi qo’shimchalar ham dеyiladi. Shaxs-son qo’shimchalari fе'lning qanday shakllariga qo’shilishiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi: 1) –di, -sa qo’shimchalaridan kеyin qo’shiladi: bordim, borsam, kеldik, bordingiz; 2) –gan, -moqchi, -moqda, -yap, -b(-ib), -a(-y),

-r (-ar) qo’shimchalaridan kеyin ho’shiladi: borganman, kеyapsan, yozmohchimiz, kеlibsiz, ko’rasiz; 3) fе'lning o’zak-nеgiziga to’g’ridan-to’g’ri, bеvosita qo’shiladi: boray, yozing, kеlsin, topaylik, yozingiz.

Fе'lning shaxs-son shakllari bir-birining o’rnida almashib qo’llanishi mumkin: - Uka, shunaqa narsa bilan hazil qiladimi!? (3-shaxs, birlik; hazil qilasanmi – 2-shaxs, birlik.)