Hamdamov Ulug‘bek Abduvahobovich jahon adabiyoti

Jan Rasin (1639-1699).

1667 yilda «Andromaxa» tragediyasi sahnaga qo‘yiladi. Bu Kornelp tragediyalaridan farqli Kornelp o‘z xarakterlari ideyalari bilan o‘ziga asr etgan bo‘lsa, Rasinlar insonlar qanday bo‘lsa, shunday tasvirlaydi. (Kornelp qanday bo‘lishi haqida). Rasin chinovnigi oilasida tug‘ildi. Ota-onalaridanjkda erta ajralgan. Buvisi qo‘lida (xudojo‘y ayol) tarbiyalanadi. 1658-yilda Parijga keladi. 1664 yilda «Fifiaida» tragediyasi shuhrat keltirmydi. 1665 yilda yozilgan «Aleksandr» tragediyasi «Britaktik» – hokimyatini suistemol qilish, despotizm asorati haqidagi tragediyalar edi. Rim tarixi - Neron hukmronligi davri tasvirlandi.

1677 yilda «Fedre» tragediyasi yaratildi. Asarning syujeti qadimgi yunon mifidan olingan.(Evripidda «Ipolit») 1670 yilda Kornelp va Rasin bir syujetda ikki asar – «Tit va Berenika», «Berinika» tragediyalarini yaratadilar. Bu musobaqada Rasin ppesasi ustun chiqadi. «Berenika» tragediyasida Rasin shaxsiy manfaati va ijtimoiy burch bir-biriga zid kelmasligi va monarxiya tuzimining gumanizmiga zid ekanligini ko‘rsatadi. Saroy intriigallari natijasida Rasinning eng yaxshi tragediyasi – «Fedra» muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Bundan so‘ng yozuvchi dramaturgiyani tashlaydi. 12 yildan so‘ng qizlar pansionini boshlig‘i De Montenoi xonim iltimosi bilan «Esfir» tragediyasini yaratadi. 1661 yil so‘nggi asari – «Ataliyani» yaratadi.

Uning so‘nggi asari Lyudovik XIV ni g‘azablantirdi va yozuvchi hayotining so‘nggi yillari osoyishta o‘tmadi. 1699 yili vafot etadi.

«Andromaxa» (1667) ppesaning syujeti antik mifologiyadan olingan. Asarning bosh qahramoni Troya paxlavoni Gektorning xotini Andromaxadir. Uning yosh o‘g‘li bilan (Astianaks)bilan Gektorni o‘ldirgan. Ahilesning o‘g‘li Pirr qo‘liga asir tushish voqyealari tasvirlanadi. Pirrda Andromaxa muhabbat uyg‘otadi. Shoh Meneay va qizi Germiska Pirr Andromaxaga uylanishini eshitib undan o‘ch olishni Orestga topshiradi. Nikoh rasmiyati o‘tkazilayotgan bir paytda Orest Pirrni o‘ldiradi. Bundan so‘ng Germiono ham o‘zini halok etadi.

Rasin qadimgi sejetni olib, unga yangi maono kiritdi. Shoh, Pirr, Germioni va Orest obrazlari orqali davlat manfaatlarnini unitgan, egoist hokimyatni tanqid qildi.

Burch va istak (his) orasidagi kurash tasvirlanadi. Fedra Tezeyni xotini. Ippolit uning o‘gay o‘g‘li bo‘ladi. Fedra Ipolitni sevib qoladi. yevrepeddan farqli, Rasin enaga obraszini kiritadi. Qahramonlarni ichki kurashini aniq ifodalaydi. Bunday kichik xatolar xatto jinoyat haqidagi o‘ylr ham o‘z jaeosini oladi.

Kordinal Mizarini yaqinlari Rasin ustidan kulmoqchi bo‘ladi. Shoir Pradonga xuddi anashu mavzuda ppesa yozishni talab etadi.

Pradon ppesasi kuni teatr odam bilan to‘ladi. Rasinning «Fedrasi» kuni esa bo‘m-bo‘sh bo‘ladi. Rasin bundan qattiq achiqlanadi va endi hyeya ham ppesa yozmaslikka ahd qiladi.

12 yildan so‘ng Montenon xonimining talabiga ko‘ra ( lyudovik XIVning xotini ) Panseon qizlari uchun «Esfir» ppesasini yozadi. 1690 yili o‘zining so‘nggi tragediyasi «Ataliya» yaratiladi.

Rasimn doimo antik adabiyot mualliflariga murojaat etadi, o‘rganadi, zavqlanadi. U Kornelp kabi «etuk» qahramonlarni tasvirlatadi. Balki (ijtimoiy tomondan ham, psixologik tomondan ham) o‘rtacha insonlarni, ularning ojizlik tomonlarini aks ettiradi.

Rasin umrini kambag‘alchilikda tugatdi.