Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Xalqaro 
munosabatlar
 - 
davlatlar o‘rtasidagi real aloqalar tizimi 
bo‘lib, jahon 
siyosatidagi hudud, o‘ziga xos muhit va ular harakatlari samarasi sifati-
da namoyon bo‘ladi.  
Jahon  aloqalari  subekti,  ishtirokshisi  sifatida  davlatlardan 
tashqari,  turli  xil  harakatlar,  tashkilotlar,  partiyalar  maydonga 
chiqadi. Jahon siyosati  xalqaro  munosabatlarni  shakllantiruvchi faol 
omil  hisoblanadi.  Xalqaro  munosabatlar  jahon  siyosati  ta’siri  ostida 
doimiy o‘zgarishda bo’ladi. Va o‘z navbatida uning mazmuni va xa-
rakteriga  ta’sir  o’tkazadi.  Bunday  pozitsiya  jahon  maydonida  sodir 
bo‘layotgan  voqealarni  tushunishni  osonlashtiradi  va  uni  jahon 

---

 
 
9 
siyosati  tahlili  asosi  sifatida  qabul  qilish  mumkin.  Ammo,  xalqaro 
siyosat  sohasidan  farqli  ravishda,  jahon  siyosatida  davlatni  xalqaro 
aloqalarning bosh ishtirokchisi sifatida  inkor etmaydigan va xalqaro 
muhitni shakllantirishda muhim rol o‘ynovchi noan’anaviy faktlarga 
ko‘proq e’tibor qaratiladi. 
Shuningdek,  tashqi  va  xalqaro  siyosat  o‘rtasida  farq  mavjud.  U 
yoki  bu  davlatning 
tashqi  siyosati
  deganda  –  tashqi  ishlar  vazirligi 
(yoki  unga  muvofiq  tashqi  siyosiy  idoralar)  tomonidan  uning
 
nis-
batan keng tuzilmalar doirasida milliy manfaatlar aks ettirilgan holda 
ishlab  chiqilgan 
davlat  xalqaro  siyosatining  asosiy  prinsiplarini
 
amalda oshirilishi 
nazarda tutiladi. 
XMning nodavlat ishtirokchilariga
 kelsak (masalan, ko‘p millatli 
koorporatsiyalar,  xalqaro  mafiya  guruhlari,  konfessional  jamiyatlar 
va  b.), 
ularning  ko‘pchiligi  uchun  xalqaro  siyosat  “tashqi  siyosat” 
hisoblanmaydi
. 
Xalqaro siyosat bir vaqtning o‘zida : 
a)
 
Transmilliy - u yoki bu davlatdan tashqarida, ammo ba‘zida 
unga xilof ravishda amalga oshiriladi.  
b)
 
Davlatlashtirilgan - uning  subektlari davlatga tegishli  yetak-
chilar guruhidan iborat bo‘lib, davlatga oidlik formal xarakterga ega. 
Albatta, davlatning tashqi va xalqaro siyosati  uning ichki siyosati 
bilan uzviy aloqada bo‘ladi, bu holat yagona asos va yakuniy maqsad, 
yagona zaxira bazasi va yagona subekt kabi omillarga bo‘g‘liq bo‘ladi. 
Shu bilan birga, transmilliy siyosat va davlatlashtirilgan siyosat borgan 
sari ko‘proq davlatlararo munosabatlarda qo‘llanmoqda. 
Ayni paytda tashqi siyosat faqatgina tashqi ishlar vazirligi vako-
latiga tegishli bo‘lib qolmayapti.