Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Tayanch so‘z va iboralar: 
Modellashtirish,  siyosiy  makon,  mikro-siyosat,  makro-siyosat, 
mega-siyosat,  ichki  siyosat  sohasi,  tashqi  siyosat  sohasi,  ma’muriy 
davlat makoni. 
Muammoning konseptualizatsiyasi va modellashtirishi 
Modellashtirish
 anglash obyektlarini, ya’ni voqealar, jarayonlar, 
tizimlarni modellari asosida tadqiq etish metodi. Modellashtish, ya’ni 
modelni yaratish va tadqiq qilish chog‘ida qo‘lga kiritilgan natijalar-
ni  asliyatga  ko‘chirish  imkoniyati,  model  ma’lum  ma’noda  uning 
qaysidir tomonini tasvirlashi, qayta tiklashi, modellashtirishiga asos-
lanadi. Modellashtirish metodi asosida bashorat qilish model nazariy 
asosga  ega,  degan  fikrga  asoslanadi.  Kelajak  munosabatlar 
to‘g‘risidagi  farazni  ishlab  chiqish  uchun  asos  bo‘lib  xizmat  qi-
ladigan  nazariya  mavjud  bo‘lmasa,  hozirgi  kun  to‘g‘risidagi  yolg‘iz 
axborotning o‘zi buning uchun yetarli emas. 
Siyosiy  jarayonlarni  modellashtirish  XX  asrning  birinchi  chora-
gida L.Richard sonning “Urushning matematik psixologiyasi” (1919) 
asarida  boshlangan  bo‘lib, unda ikki  milliy  davlat  o‘rtasidagi  qurol-
lanish poygasi modelini yaratish bo‘yicha birinchi urunishlar amalga 
oshirilgan.  Ayniqsa,  politologiyada  1950-1960  yillardagi  “bixevio-
ralistik  ko‘tarilish”  davrida  matematik  modellar  faol  qo‘llana  bosh-
landi. Bugungi kunda EHM va dasturiy vositalarning takomillashuvi 
munosabati bilan makro va mikro siyosiy jarayonlarni modellashtish 
siyosiy  fanlar  metodologiyasi  taraqqiyotining  iqstiqbolli  yo‘nalish-
laridan biri bo‘lib qolmoqdaki, o‘z navbatida ular kichik tarmoqlarga 
bo‘linadi.  Masalan,  siyosatni  tizim  shaklida  modellashtirishni  olay-
lik, u siyosiy hayotda davriy shaklda takrorlanuvchi saylov jarayoni 

---

 
 
151 
va  kampaniyalarini  tahlil  qilish  va  taftish  etishda,  shuningdek,  par-
lament  saylovlari  natijalarini  bashorat  etishda  faol  qo‘llaniladigan 
dinamik va stoxastik modellarni qamrab oladi. 
Har  qanday  ilmiy  tadqiqotni  o‘tkazish  ichki  mantiqiy  o‘zaro 
bog‘langan ketma-ket bosqichlarni ko‘zda tutadi. 
Birinchi  bosqich,  muammoning  konseptualizatsiyasi  bosqichi. 
Muammo  konseptualizatsiyasi  konkret  vaziyatlarda  muhim  siyosiy 
subyektlarning  manfaatlari  ro‘yobga  chiqishida,  davlat  boshqaruvi 
organlari  faoliyati,  ularning  xorijiy  hamkorlar  bilan  o‘zaro  muno-
sabatlari  umuman  siyosiy  konteksning  ahamiyatli  o‘zgarishi  ta‘siri 
nuqtai  nazaridan  ko‘rib  chiqadi.  Ikkinchi  bosqich,  muammoni 
modellashtirish bosqichi bo‘lib, u biroz soddalashtiruvchi, ammo bir 
vaqtning  o‘zida  uning  nisbatan  muhim  unsurlari,  tuzilishi,  ichki  va 
tashqi shakllarining yaxlit qabul qilinishini nazarda tutishga mo‘ljal-
langan tasavvurlarni ishlab chiqishga qaratilgan. 
Boshqacha aytganda, ushbu metod real xalqaro fenomenlar va ja-
rayonlarning  unsurlari  va  munosabatlariga  mos  keladigan  tizimlar, 
unsurlar  va  munosabatlarni  ifoda  etuvchi,  su’niy,  ideal,  xayoliy 
obyektlarni yaratish bilan bo‘gliq.