Халкаро шартномалар хукуки

Shartnoma  (ingliz  tilidan  -  treaty)  –  umumiy  ma’noda  xalqaro 
kelishuvlarning 
barcha 
kelishuvlar, 
bundan 
tashqari 
alohida 
shartnomalarni anglatish, ifodalash uchun ishlatiladigan atama. 
Kelishuv  –  atamasi  “shartnoma”  singari,  umumiy  ma’noda  barcha 
turdagi xalqaro kelishuvlarni anglatishi bilan birga, ma’lum bir aktning 
ham nomlash uchun ishlatiladi. 

---

65 
 
 
Umuman mazkur atama oddiysidan farq qiluvchi, BMTning Xalqaro 
Sud  Statutining  38-moddasida  belgilanganidek,  shartnoma  huquqini 
bildiradi.  Konvensiya  nomini  aksariyat  hollarda,  ma’lum  bir  doiradagi 
munosabatlarni  tartibga  soluvchi  to’liq  normalarni  o’z  ichiga  oluvchi 
ko’ptomonlama kelishuvlar oladi.  
Masalan,  jinoyatchilikka  qarshi  kurash  sohasida  1973  yildagi  Aparteid 
jinoyatini  to’xtatish  va  uning  uchun  jazolash  to’g’risidagi  Konvensiya  va  1949 
yildagi  Odam  savdosi  va  fohishabozlikning  uchinchi  shaxslar  tomonidan 
ishlatilishiga qarshi kurash to’g’rsidagi Konvensiya.  
Haqiqatan  ham  BMT  Ustavining  ingliz  tilidagi  matni  rasman 
“charter”  deb  nomlangan.  Rus  va  boshqa  tillarda  bunday  aktlar  “ustav” 
atamasi bilan nomlanadi. Hartiya nomi u yoki bu sohadagi asosiy aktlarni 
ham anglatishi mumkin. Shartnomalar bunday nomni kamdan kam oladi. 
 
Ustav  ta’sis  hujjati  bo’lishi  bilan  birga,  uning  faoliyati  xalqaro 
shartnomalar  huquqi  bilan  tartibga  solinadi.  Biroq  bu  yerda  ma’lum  bir 
o’ziga  xoslik  mavjud.  Ustavning  o’rni,  uning  asosida  qabul  qilingan 
kelishuv va rezolyutsiyalar bilan munosabatlar ustunlikka ega. 
Tashkilotning  asosiy  akti  hisoblanuvchi  shartnomalar  va  boshqa  har 
qanday  shartnomaga,  uning  doirasida  qabul  qilingan  shartnomalar  huquqi 
“ushbu  tashkilotning  har  qanday  tegishli  qonun-qoidalariga  ziyon 
yetkazmagan  holda”  qo’llaniladi  (1969  va  1986  yildagi  Vena 
Konvensiyalarining 5-moddasi)
.
 Bunda tashkilotning asosiy aktlari, ularga 
mutanosib  ravishda  qabul  qilingan  qaror  va  rezolyutsiyalar,  hamda 
tashkilotning amaliyotini anglatadi. 
Konventsiya – (lotincha convention - kelishuv) umumiy ma’noda 
ham,  ma’lum  bir  turdagi  ko’rinishga  ega  bo’lgan  holatda  ham  xalqaro 
kelishuv ma’nosini anglatish uchun ishlatiluvchi atama. 
Xartiya  (ingliz  tilida  -  charter)  –  BMT  Boshqarmasiga  binoan, 
xalqaro tashkilotlarning tuzuvchi aktlarini ifodalash uchun ishlatiladigan 
nom.