Халкаро шартномалар хукуки

 
Xalqaro  shartnomalarni  sharxlash–  shartnomalarning  ob’ekti  va 
maqsadini  oydinlashtirish  hamda,  ma’lum  bir  vaziyatlarda  ularni 
sharxlash  natijalarini  hisobga  olgan  holda,  ularning  boshqa  bir  turdagi 
holatlarini aniqlash. 

---

167 
 
10.2. Sharxlash ob’ekti va vositalari 
 
Shartnomani  sharxlash  ob’ekti  uning  sub’ektlari  xohish-istaklarini 
qamrab  oluvchi  tarkibi,  qarorlari  hisoblanadi.  Sharxlashning  vositasi  – 
normalarning tarkibini aniqlaydigan vosita. 
Sharxlash asosiy vositalari: 
 
Sharxlashning qo’shimcha vositalariga: 
 
 
Adabiyotlarda  ham  amaliyotda  ham  sharxlashning  ob’ekti  va 
vositalari  o’rtasida  katta  farq  mavjud.  Shuningdek,  bu  doiradagi 
masalalarning  to’g’ri  yechimi  nafaqat  nazariy,  balki  amaliy  ahamiyatga 
ham ega.  
Sharxlash nazariyasida birqancha maktablar mavjud.  
Maqsad  maktabi  tarafdorlari  fikriga  ko’ra  sharxlashning  vazifasi 
sub’ektlarning  maqsadini  aniqlash,  ularning  umumiy  xohish-istaklarini 
aniqlashdan  iborat.  Shunga  mos  ravishda  sharxlashning  ob’ekti 
tomonlarning ilk xohish-istaklari hisoblanadi. Natijada matnning mohiyati 
va  sub’ektning  kelgusidagi  amaliyotining  ahamiyati  butunlay  yo’qoladi 
yoki sezilarli darajada susayadi. Ushbu qarashlarga mos ravishda normalar 
yaratilishining  tarixiy  shart-sharoitlarini  o’zida  mujassamlovchi  tayyorlov 
materiallariga asosiy e’tibor beriladi.  
Boshqa bir maktab – “tekstualistlar” (matnshunoslar) maktabi. Uning 
tarafdorlari  ham  sub’ektlarning  xohish  va  erkinliklari  hal  qiluvchi 
ahamiyatga  ega  deb  hisoblashadi,  faqatgina  matnda  aks  ettirilgan  xohish 
tayyorlov materiallari 
shartnoma tuzish holatlari 
 

---

168 
 
va  erkinliklarni  asosiy  deb  bilishadi.  Ularning  fikriga  ko’ra  yuridik 
ahamiyatga  faqatgina  normaning  qabul  qilingan  matni  ega  bo’ladi,  holos. 
Tomonlarning  matnda  ko’rsatilmagan  xohish-istaklari  ahamiyatga  ega 
emas.  Rasmiy  matnning  tarkibiga  kiritilmagan  normalar  va  og’zaki 
kelishuv  holatlar  mavjud  bo’lgan  matn  tadqiq  qilishning  yagona  ob’ekti 
bo’la  olmaydi.  Bundan  kelib  chiqadiki  “tekstualistlar”  maktabi 
rasmiyatchilik  bilan  xarakterlanadi.  Ijobiy  jihat  faqat  sharxlash  vositalari 
orasida markaziy vosita matnning holati alohida belgilanishi hisoblanadi.  
“Teologiya”  maktabi  tarafdorlari  normaning  ma’lum  maqsad  uchun 
xizmat  qiladi  va  tegishli  funktsiyani  bajarishidan  kelib  chiqib,  maqsadga 
erishish  va  funktsiyalarini  bajarilishi  ta’minlanishi  uchun  sharxlanishi 
lozim deb ta’kidlaydilar
1
.