Халкаро шартномалар хукуки

Maxsus  sharxlash  –  xalqaro-huquqiy  normalarning  yuridik 
tavsifini  oydinlashtiradi.  Mazkur  sharxlash  orqali  norma  harakatda 
ekanligi,  huquqiy  jihatdan  qabul  qilinishi,  tadbiq  qilinishi,  uning 
harakatlanadigan sub’ektlar doirasi kabi masalalar belgilab oladi.  
Grammatik  sharxlash  -  so’zlarni,  atamalarni,  etimologiyadan 
kelib chiqib hamda, tilning sintaksisi, xatto stilistikasi nuqtai nazaridan 
kelib  chiqib  normalar  matnini  taxlil  qilish  orqali  ularning  ma’no-
mohiyatini aniqlashtirishni anglatadi. 

---

172 
 
tarzda qo’llaniladigan ma’no beriladi. Bunda vaqt o’tishi bilan so’zlarning 
semantikasida  ham  ma’lum  bir  o’zgarishlar  bo’lishini  inobatga  olish 
lozim.  So’zlar  va  atamalarga  normalar  yaratilishida  ishtirok  etuvchi 
sub’ektlar ma’no berishi lozim.  
Faqat  umumiy  kelishilgan  holda,  sub’ektlar  biror-bir  atamaga 
umumiy,  ananaviy  ishlatilinadigan  ma’nosidan  ko’ra  yaxshiroq,  mosroq 
keluvchi  boshqa  ma’no  berishsagina,  o’sha  atama  o’zgacha  ma’noga  ega 
deb hisoblanadi. Bunda ham istisnoli holatlar mavjud bo’lib ularga maxsus 
atamalar  (texnik,  ilmiy  va  san’at  soxasida)  kiradi.  Bu  turdagi  atamalarga 
o’zining  ananaviy  ma’nosida  boshqacha  ma’no  berib  bo’lmaydi. 
Grammatik  sharxlashning  navbatdagi  bosqichi  bu  –  butun  bir  gap 
ma’nosini  aniqlash.  Bu  bosqichda  gap  bo’laklari,  gapning  grammatik  va 
ma’no tuzilmasi aniqlanadi. Grammatik sharxlashda qo’shimchalar, tinish 
belgilari, gap bo’laklarining bir-biriga mos kelishi alohida ahamiyatga ega.  
Taxlil  predmeti  bunda  so’z  emas,  balki  so’z  va  ularning  ma’nolari 
bilan  anglanituvchi  tushunchalar  hisoblanadi.  Albatta  mantiqiy  jihatdan 
sharxlash  har  qanday  sharxlash  usulida  ham  qo’llaniladi  biroq,  aynan 
mantiqiy  sharxlashda  mantiq  eng  birinchi  darajaga  chiqadi.  Shuni  aytib 
o’tish joizki, yuqorida aytib o’tilgan holat, ozmi-ko’pmi qaysidir darajada, 
sharxlashning barcha turlari, usullariga tegishli bo’la oladi. 
Mantiqiy  sharxlash  ayniqsa,  norma  bir  nechta  ma’noda  tushunilishi 
mumkin bo’lgan holatlarda samarali hisoblanadi. Mantiqiy sharxlash yo’li 
bilan mantiqiy jihatdan to’g’ri bo’lganini ko’rsatish mumkin.  
Bu  shart-sharoitlar  sub’ektlarning  xohish-istaklari  va  ularni  amalga 
oshiruvchi  normalarda  o’z  aksini  topadi.  Ularning  taxlili  natijalari 
normalarning asl maqsad va mohiyati tarkibini aniqlashda yordam beradi.  
Tarixiy  sharxlash  Xalqaro  Sud  amaliyotida  ishlatiladi.  Xalqaro 
Sudning  arbitraj  to’g’risidagi  qarorida  (1991  yil)  shunday  deyiladi: 
“Ko’rsatib  o’tilgan  dalillarning  ma’nosini  belgilash  uchun,  arbitraj 
bitimlari tayyorlangan shart-sharoitlarga murojaat qilish foydali.”