Халкаро шартномалар хукуки

d) Davlat yoki xalqaro tashkilot vakiliga pora berib o’z tomoniga 
og’dirish. 
Pora 
berib 
o’z  tomoniga  og’dirish  davlatlarning  jinoiy 
qonunchiligiga  ma’lum.  Bu  jinoyat  davlatlararo  munosabatlarga  ham 
tegishli.  Shunday  bo’lsada  rasmiy  xalqaro  amaliyotda  bu  turdagi  ko’rib 
chiqilgan  ishlar  uncha  ko’p  emas.  Sababi  zamonaviy  davlatlar  o’zining 
xalqaro  nufuzini  o’ylab,  bu  kabi  masalalarni  ko’tarmaydi.  Bunday 
faktlarning  chop  etilishi  bundan  tashqari  mamlakat  ichida  hukumatga 
oppozitsiyani (muholifatni) kuchaytirishga yordam berishi mumkin.   
Agar  tarixga  nazar  solsak,  O’rta  asrlar  diplomatiyasida  o’z 
maqsadiga  erishish  uchun  yolg’on  va  pora  berish  keng  ishlatilganini 
ko’rishimiz mumkin
3
. 
                                                 
1
 Vattelg’ E. de. Xalqlar huquqi. M., 1980. B.350 
2
 Qarang: YILC.1979. Vol. II.Part Two. P. 241. 
3
 Qarang, masalan: Picavet C. La diplomatie francaise de Lois XIV. Paris, 1930. P. 89. 

---

159 
 
Xalqaro huquq komissiyasi dastlab loyihaga poraxo’rlik to’g’risidagi 
moddani  kiritmagan.  Keyinchalik  ham  ayrim  Komissiya  a’zolari  bu 
moddaga  qarshi  bo’lgan,  unga  zarurat  yo’q  deb  hisoblashgan,  chunki 
korrupsiya ularning fikricha yolg’on to’g’risidagi modda ta’siriga tushadi. 
Shunga  qaramay  muzokaraning  aksariyat  ishtirokchilari  boshqa  davlat 
vakilini pora berish yo’li bilan o’ziga og’dirish kelishuvga putur yetkazadi 
hamda yolg’on bilan taqqoslaganda u o’z davlati nomidan rozilik bildirishi 
umuman  boshqacha  bo’ladi  deb  hisoblaydi.  Buning  natijasida  loyihaga 
pora berib o’z tomoniga og’dirish haqida alohida modda kiritildi
1
. 
Bunda Xalqaro huquq komissiyasi pora berib o’z tomoniga og’dirish 
bu  -  shartnoma  tuzishda  davlat  vakilini  pozitsiyasiga  katta  ta’sir 
ko’rsatuvchi  harakatlar  tushunilishini  ta’kidladi.  Vakilga  uncha  katta 
bo’lmagan sovg’alar berish modda ta’siriga tushmaydi. Bunda pora berish 
yo’li  bilan  o’z  tomoniga  og’dirish  harakatlari  bevosita  yoki  bilvosita 
muzokara olib boruvchi davlat tomonidan amalga oshiriladi. Pora berib o’z 
tomoniga og’dirish oqibatlari xuddi yolg’on oqibatlariga o’xshash. 
1968  –  1969  yillardagi  Vena  konferensiyalarida  yolg’on  va  pora 
berish to’g’risidagi moddalar batafsil muhokama qilingan. Chili, Yaponiya 
va Meksika delegatsiyalari pora berib o’z tomoniga og’dirish to’g’risidagi 
moddani  olib  tashlashni  taklif  qilishdi
2
.  Chili  vakili  yolg’onga  tegishli 
pretsedentlar yo’qligiga ishora qildi. Xattoki shunday holatlarda ham, agar 
davlat aldangan bo’lsa, u o’zining mansabdor shaxslarini vakolatsiz bo’lib 
qolishiga yo’l qo’ymaslikka harakat qiladi. Meksika delegatsiyasi fikricha, 
pora  berish  qonuniy  harakat  ekanligini  hech  kim  tasdiqlab  o’tirmaydi. 
Ammo bu harakat yolg’on haqidagi modda bilan qamrab olingan. 
AQSH  delegati  yolg’on  to’g’risidagi  moddaga  qarshi  chiqdi,  unga 
ko’ra  boshqa  davlat  uni  yanglishtirishi  asosida  davlatga  o’z  roziligini 
haqiqiy  emas  deb  e’tirof  etishga  ruxsat  shartnomaviy  munosabatlarning 
barqarorligiga putur yetkazadi. Buyuk Britaniya fikri ham shunga o’xshash 
edi.  Yaponiyaning  fikricha,  davlat  pora  olishga  moyilligi  bo’lgan  vakilni 
tanlasa, uning o’zi o’z tanlovidan qiynaladi. 
Sovet  Ittifoqi  (SSSR)  mazkur  moddalarni  olib  tashlashga  qarshi 
chiqdi.  Davlatlar  qadim  zamonlardan  tengsiz  shartnomalarni  tuzishda 
yolg’on  va  pora  berishga  murojaat  qilishgan.  Hammaga  ma’lumki, 
masalan,  1903  yilgi  Panama  kanali  to’g’risidagi  shartnomani  tuzishda 
                                                 
1
 Qarang: YILC.1966. Vol. II. P. 245. 
2
 Qarang: U.N. Conference  on  the Law of Treaties. First session. 1968. P.255. 

---

160 
 
Amerika  Qo’shma  Shtatlari  tomonidan  Panama  hukumati  ataylab 
adashtirilgan. 
Ayrim  delegatsiyalar  yolg’on  va  pora  berib  o’z  tomoniga  og’dirish 
shartnoma ratifikatsiya qilingan yoki jamoa organi tomonidan tasdiqlangan 
holatlarga tegishli emas deb ta’kidlagan. 
Shuni  ta’kidlash  joizki,  zamonaviy  shartnomalar  murakkab  huquqiy 
tuzilmani  anglatadi.  Shuning  uchun  parlament  deputatlari  har  doim  ham 
yolg’on va pora berish natijalarini aniqlay olmaydi.