|
9.4. Билимни бошқариш тизими
Ҳозирги пайтда АҚШда ахборот соҳаси ходимлари 50 % дан кўпроқни
ташкил қилади. Янги ахборот технологиялари икки принципга асосланган.
Ҳамма классдаги компьтерлар тайёрланмаган дастурлари кенг оммаси
учун қўл етадиган бўлади (охирги фойдаланувчилар): бошқарувнинг умумий
вазифаларини бажариш чоғидаги иерархин тақсимланишда компьютерлар
одамлар коммуникацион муносабатларига уланган бўлиши керак. Улар
фаолиятидаги бу жараёнлар ахборотларни қайта ишлашнинг қоғозсиз энг янги
технолгиялари асосида глобал ва локал тармоқлар яратиш йўли билан амалга
оширилади.
Компьютерларнинг энг янги авлоди лойиҳалари янги ахборот
технологияларини жорий этиш ҳам салоҳият назарияси йирик ютуқлари
туфайли амалга оширилади. Бунда махсус дастур аппаратлар билан имзоланган
воситалар, компьютерлар хусусиятлари тушунилади. Улар инсон ижодий
фаолияти жараёнлари натижасида туғилади. Бу ҳолда қарор сифати, мазкур
вазиятда мослиги бутунлай ва
тўлиқ
тегишли
фанлар
соҳасида
мутахассисларнинг ишларига боғлиқдир.
Ҳозирги вақтда сунъий интеллектуал бўйича ишланмалар ва назарияда
тўрт йўналишни ажратиш мумкин:
ижодий жараёнларни имитация қилишга уриниш ва назария;
комплекс интерфейс диологик назарияси, яъни охирги фойдаланувчи
учун компьютер билан мулоқат воситаси назариясини яратиш;
компьютерларни
ички
«интеллектуализация»сини
ошириш
воситалари;
мақсадга йўналтирилган роботлар хулқи назарияси.
Ижодий жараёнларни имитациялаш соҳасида ишланмалар ўйин
вазифаларида (шахмат, шашка ва бошқа), мусиқий асарлар синтезида,
автоматик таржималарда, матнларни синтез ва нутқ таҳлилида ҳисоблаш
вазифаларини ечиш учун компьютердан фойдаланиш билан бир вақтда
бошланди. Ижодий вазифаларнинг катта қисмини дастурлаштириш асосида
икки психологик фикрлаш модели (ёки гипотезалар)ни кўриб чиқиш мумкин:
1. Лабиринт модели XX аср бошида Э. Торндайк томонидан олға
сурилган. Унинг моҳияти шундаки, айрим лабиринтларда йўлни қидириш
мақсадга эришиш имкониятидир. Унинг муваффақияти истиқболсиз ва
истиқболли вариантларни ҳисоблаш орқали мақсадга эришиш билан кесишган
эвристик (алгоритимлар) усуллар такомиллашувига боғлиқ (масалан, шахмат
дастурлари).
299
2. Сементик модел, асосида ҳар қандай ижодий жараён бошланғич ва
мақсадли вазиятга таркибий тафсилот ёзилган мавжуд ҳол деган фараз ётади.
Бошланғич ва мақсадли вазиятни қўшиш вазифасини ечиш йўли ётган ўша
имконият лабиринтидир. Агар таркиб остида бутунлик тушунилса, айрим
образларни олиб борувчини ташкил қиладиган ажралмас тасаввур квант
билимлар ҳисобланади. Компьютерларнинг ички интеллектуализацияси
бўйича ишлар соҳасида ҳал қилинаётган вазифаларни ажартишда ютуқлар бор.
Шунингдек маълумотлар оқимларини бошқаришни ҳисоблашга ўтиш йўли
мавжуд дастурларга ўтиш команда босқичлари эмас, балки объектларга
нисбатан тасдиқлар тўпламига ўтишдир. Унда топшириқдаги иштирокчилар ва
улар ўртасидаги муносабатлар қатнашади. Бу барча чоралардаги ўхшашлик
комптютерлар унумдорлигини оширади.
Интеллектуал интерфейс охирги фойдаланувчи учун компьютернинг
қуйидаги хусусиятларни юзага чиқаришга имкон беради: айрим табиий тилдаги
ўз фани соҳасида тилдан четга чиқмасдан мутахассислар имкониятларга эга
бўлишлари керак:
маълумотлар баъзасида (билимда) зарур хужжатлар ва фактографик
ахборотларни қидиришни амалга ошириш;
компьютерда билимларни аккумулирлашганидан фойдаланиб фанлар
соҳаси ҳақида ахборот олиш, мураккаб тизимларида жараёнлар
диагностикаси ва таниб олишни амалга ошириш, мантиқий хулосалар
чиқариш;
режавий ва бошқарув вазифаларни уларни қўйилиши бўйича
(тафсилотларига кўра) ва тегишли математик моделлар базасида
мавжуд маълумотларга қараб ҳал этиш; муаммолар тафсилоти бўйича
фан соҳаси тилида математик моделлар автоматик қурилишини
таъминлаш ва ҳисоб-китоб дастурларини автоматик синтез қилиш.
Сунъий интеллект функциясини амалга оширувчи интеллектуал
интерфейсда тўрт компанентни ажратиш мумкин. Бош компонент – фан
соҳасида фикрлашнинг семантик модели, у компьютерда акс этган билимлар
тизими асосидаги тасаввурларга қурилган, маълумотлар базаси ва билимлар
базасидан иборат. Билимлар базаси деклорирланган билимлар фрагментлари
(квантлар), (хотирада сақланган маълумотлардаги ахборотлар) ва олинадиган
билимлар мазмунига эга. Улар дастурлар ва аппаратлар, объектлар ҳақида,
фанларда, ҳодиса, жараёнлар натижаларида ҳосил бўлади. Бу билимлар
фрагментлари компьютерда махсус белгиланган графиклар кўринишида турли-
туман семантик тармоқларда амалга оширилади. Маълумотлар базаси аниқ
маълумотлар мазмуни ва билимлар фрагментлари характеристикасига эга. У
ёки бу аниқ вазиятда фан соҳасида бозор шароитида фаолият кўрсатади ва
ишлаб чиқариш қувватлари (ўтказиш қобилияти) ни тараққий эттириш, кадрлар
тайёрлашга хизмат қилади.
Янги ахборот технологияларида асосий роль бизнес-режа вазифасини
амалга оширувчи тизимларга тегишлидир. Ахборот менежменти ва ахборот
технологияларини доимий равишда такомиллаштириб бориш даражасининг ўзи
ҳам ундан кам аҳамиятга эга эмас.
300
Do'stlaringiz bilan baham: |
