Хаиткариева сабохат хашимовнанинг ўзбекистон тарихи фанидан

Ахборот тизими ҳуқуқлари мазмуни
Бу ҳақда гап кетганда, энг аввало, “Оммавий ахборот воситалари
тўг£рисида”ги қонунга мурожаат қиламиз. Қонун давлат оммавий ахборот
воситаларини эркин боииб фаолият юритишларини, ахборотни излаш, олиш ва
тарқатиш ҳуқуқидан фойдаланишларини кафолатлайди.
Муассис сензурани амалга ошириши, мақолалами ретсензиядан
оиказиши ёки таҳририятнинг ижодий фаолиятига аралашиши мумкин эмас.
Бу ҳуқуқ қонунда ўз ифодасини топган.
Қонунда таҳририятга келган хатларни эълон қилишга тайёрлаш
чоғида муаллиф мақоласи мазмунини бузмаслик ҳам кўрсатиб ўтилади.
Бу қонундан келиб чиққан ҳолда уни ривожлантирган яна бир нечта
қонунлар қабул қилинди улар: “Ахборот эркинлиги принсиплари ва кафолатлари
тўғрисида”, “Журналистлик фаолиятини ҳимоя қилиш тўғрисида”, “Ноширлик
фаолияти тўғрисида”, “Реклама тўғрисида”, “Муаллифлик ҳуқуқи ватурдош
ҳуқуқлар тўғрисида”ги қонунлардир.
Шулардан бири “Муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқлар тўғрисида”ги
қонунни қисқача шарҳлаб ўтсак.
Қонун 1996-йил 30-августда кучга кирган. Унда “Умумий қоидалар”
боиим ида 3 та модда, “Муаллифлик ҳуқуқи” боиим ида 44 та модда,
“Турдош ҳуқуқлар” бўлимида 15 та модда, жами 61 та модда бор.
Муаллифлик ҳуқуқи мавзунинг умумий режасида адабий асарлар (адабий
- бадиий, илмий, о ъқув, публитсистик ва бошқа асарлар) бор. Бундаги адабий
асарлар деган иборани таҳлил этиб кўрсак.
Муаллифлик ҳуқуқи мавзусида саналган асарлар рўйхатида журналистик
асарлар деган ибора ишлатилмаган. Ваҳоланки, унда драматик ва ссенарий,
матнли ва матнсиз мусиқа, мусиқали - драматик, хореография, аудиовизуал,
тасвирий санъат, саҳна безаги, архитектура, шаҳарсозлик ва боғ - парк
барпо этиш санъати, фотография ва ҳ.к. асарлар саналган боисада,
ҳуқуқшунос олимлар фикрича, “адабий асарлар” ибораси кенг м аънода
қоиланилгани ва бунга илмий, ўқув публитсистик ва бошқа ишлами ҳам
қўйиш мумкинлиги айтилади.
0 ъз ҳуқуқини ҳимоя қилмоқчи боиган муаллиф асарнинг ҳар бир
нусхасида айлана ичига олинган лотинча “С” ҳарфи билан ўз номи (исм
шарифи)ни ва асар биринчи марта эълон қилинган йилни ёзиб қўйиши лозим.
“С". Копирайт деярли “семиз” журналлардаги мақолалар, телефилмлар ва
ешиттиришларда қўйилади. Газета материалларида, радио тоиқинлари орқали
берилган эшиттиришларда негадир бу копирайт қўйилмайди.
Журналистика фаолиятида бирон - бир муаллифнинг эълон қилинган ёки
еълон қилинмаган асаридан фойдаланилган вақтда агар унинг розилигини олиш
шарт боим аган боисада, барибир муаллифнинг номини кўрсатиш шарт. Буни
талабалар чуқур билишлари ҳатто назорат ишими, курс ишими, диплом ишими,
барибир ёзаётганда бошқа муаллифларнинг мақолаларидан фойдаланганда,
албатта унга ҳавола қилиниши, яъни изоҳини саҳифа остига ёзиб қўйиши
лозим. Акс ҳолда бу ҳолатни плагиат, яъни адабий ўғирлик, кўчирмачилик
деб қаралади.