Hadislar haqida umumiy ma’lumot Hadislardan namunalar Hadislarni o‘qitish metodikasi

Quyidagi hadislar ham chiroyli hadislar safiga kiritilgandir:
Ikki ko’z borki, ularga do’zax o’ti tegmaydi: Allohdan qo’rqib yig’lagan ko’z va tunini Alloh yo’lida hushyor bo’lib o’tkazgan ko’z. Termiziy, Fedoilul-Kihod, 12.
Sizlardan hech biringiz o’zi uchun xohlagan narsani (mo’min) birodariga ham xohlamagunicha haqiqiy mo’min bo’la olmaydi. Buxoriy, Iymon, 7; Muslim, Imon, 71.
Musulmon musulmonning birodaridir. Unga zulm qilmaydi, uni (dushmaniga) topshirmaydi. Kim (mo’min) birodarining hojatini bajarsa, Alloh taolo ham uning bir hojatini qondiradi. Kim musulmonni balodan qutqarsa, Alloh taolo uni qiyomat kunida uning bir balosidan qutqaradi. Kim bir musulmonning (aybini) yashirsa,
Alloh qiyomat kuni uning (aybini) berkitadi. Buxoriy, Mazalim, 3; Muslim, Birr, 58.
Musulmon – odamlar qo’lidan va tilidan omon bo’lgan kishidir. Termiziy, Iymon, 12; Nasai, Imon, 8.
Iymon keltirmaguningizcha jannatga kira olmaysiz va bir-biringizni sevmaguningizcha chin iymon keltira olmaysiz. Muslim, Iymon, 93; Termiziy, Sifotul-qiyom, 56.
Bir-biringizni yomon ko’rmang, bir-biringizga hasad qilmang, bir-biringizdan yuz o’girmang; Ey Allohning bandalari, birodar bo’linglar. Musulmonning (diniy) birodariga uch kundan ortiq g’azablanishi joiz emas. Buxoriy, Adab, 57, 58.
“Kishi musulmon birodarini kamsitishining o’zi kifoyadir”. (Muslim, Birr, 32).
“Xush kelibsiz, toqat qilish uchun.” (Ibn Hanbal, 1/249).
“Qayerda bo’lsang ham, Allohning oldidagi mas’uliyatingni bil! Yomonlikdan keyin yaxshilik qil, toki uni yo’q qiladi. Odamlarga go’zal axloq bilan munosabatda bo’l!” (Termiziy, Birr, 55).
“Sizlarga do’zaxda bo’lishi harom va unga do’zax harom bo’lgan kimsa haqida xabar beraymi? Do’stona, muloyim, yordam beruvchi odam”. (Termiziy, Sifatul-qiyom, 45).
“Mo’minlar bir a’zosi kasal bo’lsa, uyqusizlik va yuqori isitma bilan shu dardni baham ko’rgan tana kabi bir-birlarini sevadilar, bir-birlariga mehr va rahm-shafqat ko’rsatadilar”. (Muslim, Birr, 66)
“Kim Allohga va oxiratga iymon keltirgan holda do’zaxdan olib tashlanishini va jannatga kirishni istasa, unga o’lim yetib borsin. U odamlar unga qanday munosabatda bo’lishini xohlasa, ularga ham shunday muomala qilsin”. (Muslim, Imore, 46) 1450
“Kimki yaxshilikka ishora qilsa, uni qilgandek ajr oladi”. (Beyhak)
Tuyani bog’la, so’ngra Allohga tavakkul qil”, dedilar. (Termiziy)
“Men go’zal axloqni to’ldirish uchun payg’ambar qilib yuborilganman”. (Buxoriy, Muslim)
“Boylik yer va mulkning ko’pligidan iborat emas. Haqiqiy boylik qalb boyligi, yani qanoatdir”. (musulmon)
“Ishlarning eng yaxshisi oʻrtadadir. Boshqacha qilib aytganda, u ortiqcha va kamsitishdan xoli (ekstremizmdan yiroq), mo’tadil (o’rta)dir. (Beyhak)
“O’zingiz xohlagan narsani yeyish ham pulni behuda sarflashdir.” (Abu Dovud)
“Umri uzun, amali, ishi va ibodati savobli bo’lgan odamning baxti! (Tabaroniy)
“Allohga amallarning eng sevimlisi oz bo’lsa ham davomli bo’lgan amaldir”. (Buxoriy)
“Sizlardan biringiz juma namoziga borsa, g’usl qilsin”. (Buxoriy, Muslim)
“Qabr azobining ko’p qismi siydikni tozalashga ahamiyat bermaslik tufaylidir”. (Ibn Moja, Nasaiy)
“Tishlarni misvok bilan tozalash o’limdan boshqa barcha kasalliklarning muhim qismiga davodir”. (Keshfül hafa, Daylamiy)
“Tozalikka bo’lgan izchillik va g’amxo’rlik odamlarni to’liq etiqodga chorlaydi.” (Tabaroniy)
“Sizlardan biringiz tahorat niyati bilan tahorat qilsa, tahorati buzilmasa, namoz o’qigandek savob oladi”. (Munaviy)
“Namozda chiziqlarni to’g’ri tuting, yani ularni to’g’ri va tartibli saqlang.” (musulmon)
“Sizlardan biringiz masjidga kirsa, ikki rakat namoz o’qimaguncha o’tirmasin”. (musulmon)
“Mo’minning o’limidan keyin beriladigan birinchi ne’mati janoza namozini o’qigan kishining Allohdan mag’firat so’rashidir”. (Deylemi) 32.
“Har bir narsaning zakoti bor. Mayyitning zakoti ham ro’zadir”. (Ibn Moja)
“Kim Ramazonning oxirgi oʻn kunligida eʼtikof qilsa, ikki haj va ikki umra savobini oladi”. (Suyuti, Durru’l Mansur, 1/486)
“Molingizning zakotini bersangiz, qarzingizni to’lagan bo’lasiz”. (Buxoriy)
Faqat ikki kishiga havas qilinadi: Biri Qur’onni o’rganib, kecha-yu kunduz unga amal qiladigan kishi; ikkinchisi esa Alloh taolo bergan mol-dunyoni kecha-yu kunduz Alloh yo’lida sarf qiladigan kishidir” (Muslim, Musafirin, 266; Buxoriy, Tavhid, 45) 2950.
Burayda (r.a.) rivoyat qilganidek, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Men sizlarni qabrlarni ziyorat qilishdan qaytargan edim. Lekin endi ziyorat qilishingiz mumkin.” (Muslim, Kenâiz, 106) 3050
“Ayollar erkaklar bilan bir butunlikni to’ldiradigan boshqa tomondir”. (Abu Dovud, Taharet, 94) 3150
“Mo’min o’z xotiniga nisbatan nafratda bo’lmasligi kerak, chunki u ayolning ba’zi xislatlarini yoqtirmasa-da, uning o’ziga yoqadigan boshqa xislatlari ham bordir”. (Muslim, Radji’, 61) 3250
“Kim onani farzandidan ajrasa, Alloh taolo uni qiyomat kunida yaqinlaridan ajratadi”. (Termiziy, Buyu, 52) 3350
“To’rt narsa payg’ambarlarning sunnatlaridandir: uyat (hyaya), atir surtish, misvok ishlatish va turmush qurish”. (Termiziy, Nikoh, 1) 3450
Hech bir ota o’z farzandiga odob-axloqdan ustunroq sovg’a bera olmaydi. Termiziy, Birr, 33.
Sizning eng xayrli narsangiz, ularning xotinlariga qilgan yaxshi amallaringizdir. Termiziy, Rado, 11; ‹bn Moja, Nikoh, 50 yosh.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko’rsatkich va o’rta barmog’i bilan ishora qilib: “Yetimni o’zi bo’lsin, xoh birovning bo’lsin, xoh birovniki bo’lsin, unga qarasa, men mana shunday jannatda yonma-yon bo’laman”, dedilar. Buxoriy, Talak, 25, Edeb, 24; Muslim, Zuhd, 42.
Kichkinalarga rahm-shafqat ko’rsatmaydigan, kattalarni hurmat qilmagan bizdan emas. Termiziy, Birr, 15; Abu Dovud, Adab, 66.
(Insonni) halok qiluvchi bu yetti narsadan saqlaning. Ular: «Ular nima, yo Rasululloh?» dedilar. SHundan so’ng: Allohga shirk keltirish, sehr, Alloh harom qilgan jonni o’ldirish, foiz yeyish, yetimning molini yeyish, urushdan qochish, begunoh va pokiza mo’mina ayollarga tuhmat qilish, dedilar. Buxoriy, Vasaya, 23, Tibb, 48; Muslim, Imon, 144.
“Kimki rizqini ziyoda qilmoqchi bo’lsa yoki o’limini kechiktirmoqchi bo’lsa, qarindoshlik aloqalarini saqlasin!” (Muslim, Birr va sila, 20) 4350
“Kishi savobini Allohdan umid qilib, oilasiga nafaqa qilsa, bu unga sadaqa bo’ladi”. (Buxoriy, Iymon, 41) 4450
“Otalaringizdan yuz o’girmanglar! Kim otasidan yuz o’girsa, (bu xatti-harakati) noshukrdir”. (Buxoriy, Faroiz, 29) 4550
“Uch qizini boqsa, tarbiya qilsa, uylantirsa, yaxshi muomala qilsa, jannat bordir!” (Abu Dovud, Adab, 120-121) 4650
Hz. Oisha (r.a.) “Rasululloh (s.a.v.) uyda nima qilardilar?” So’raganimda: «O’z oilasining ishlari bilan shug’ullanadi, azonni eshitgach, (namozga) chiqdi», deb javob berdilar. (Buxoriy, Nafakat, 8) 4750
“Ota-ona jannat darvozalarining o’rtasidir. Siz bu darvozadan kirish imkoniyatini qo’ldan boy berishingiz mumkin yoki uni qo’lga kiritishingiz mumkin.” (Termiziy, Birr va sila, 3) 4850
“Uch xil duoning qabul bo’lishida shak-shubha yo’q: zulmga uchraganning duosi, musofirning duosi va ota-onaning farzandiga lanat qilishi”. (Termiziy Birr va Sila, 7) 4950
Payg’ambarimiz (s.a.v.) tutib turishni tavsiya qilgan bu ikki muhim manbadan voz kechmasligimiz uchun Qur’onni to’g’ri tushunishimiz, uni ko’p o’qishimiz, hadis sunnatlarini hayotimizga tatbiq etishga harakat qilishimiz kerak.
Payg’ambarimiz (s.a.v.) hadislarida:
“Ummatimning diniy ishlarida foydali boʻlgan qirqta hadisni yod olgan kishi ulamolar bilan qoʻshiladi” (TABERANI) buyurilgan.
“Musulmon – tili va qo’li musulmonlar omon bo’lgan kishidir. Muhojir – Alloh harom qilgan narsalarni tark etgan kishidir”.
Buxoriy, Badul-vahiy, 4.
“O’zlari rahbarlik qilgan odamlarga, oila azolariga va o’zlari masul bo’lganlarga adolat bilan munosabatda bo’lganlar rahmli Allohning huzurida nurli minbarlarda mehmon bo’lurlar”. (Nasai, Âdabül-quddot, 1) 5050
Kim Allohga va oxirat kuniga iymon keltirsa, qo’shnisiga ozor bermasin. Kim Allohga va oxirat kuniga iymon keltirsa, mehmonini hurmat qilsin. Kim Allohga va oxirat kuniga iymon keltirsa, yo yaxshi gapirsin yoki jim tursin. Buxoriy, Edeb, 31, 85; Muslim, Imon, 74, 75.
(Odamlardan hech narsa so’ramaslikka vada bergan har bir kishi jannatga kirishiga kafolat beraman.) [Nesai] (Juda gunohkor odam gunohi jazosiga tortilmasdan yoki shafoasiz jannatga kira olmaydi.)
(Tozalovchilar jannatga kiradilar.) [Deylemi] (Kofir ham pok bo’ladi, iymonsiz qanday qilib jannatga kiradi. Unda har bir pok musulmon jannatga to’g’ridan-to’g’ri kira olmaydi.)
(Kim kibrdan yiroq bo’lsa ham o’lgan bo’lsa jannatga kiradi.) [Termiziy] (Aytaylik, qotilda kibr yo’q, lekin unda har bir yomonlik bor, bu odam to’g’ridan-to’g’ri jannatga kira oladimi? SHuning uchun ularni tushuntirish kerak. .)
(Ikki qiziga yaxshi munosabatda bo’lgan kishi jannatga albatta kiradi.) [Ibn Make] (U kishi mutakabbir, xiyonatkor banda bo’lsa, haqlari bor yoki iymoni yo’q bo’lsa, qanday qilib jannatga kiradi?)
(Eri rozi bo’lsa ham vafot etgan ayol jannatga kiradi.) [Termiziy] (Ayol har xil yomonlik qilsa ham, eri undan rozi bo’lgani uchun to’g’ridan-to’g’ri jannatga kira oladimi? Mana erga itoat qilishning ahamiyati. Agar u erini rozi qilsa, boshqa ishlar osonlashadi.)
Imom-i Rabboniy hazratlari marhamat qiladilarki, (sharsiz hukm shartli tushuniladi). Masalan, qo’y go’shtini yeyish joiz. Nizom so’zsiz elon qilindi. Tirik qo’yning oyog’ini kesib yeb bo’lmaydi, chunki qo’y go’shti joiz. Magar ahli kitob bo’lsa, ularni g’ayrimusulmon so’ysa yoki o’zi o’lsa, o’lik bo’lib qoladi va yeb bo’lmaydi. Basmalasiz so’ysa ham yeb bo’lmaydi. Bu tushunilsa, bidat mazhablarining jannatga qanday sharoitda borishi tushuniladi.
Savol: Bazi hadislarda bu o’n qism va to’qqiztasi mana shunday deyilgan. Bular aniqmi? Masalan, (Hayo o’n qismdan iborat. 9 tasi ayollarda, bittasi erkaklarda) hadis bir xilmi yoki izohi bormi?
JAVOB BERISH
Umuman olganda, bu bayonotlar ko’pchilikni anglatadi. O’nta bo’lishi shart emas. Bu umumiy nisbat. Bu, odatda, ayolning erkakdan ko’ra ko’proq xayoliy ekanligini anglatadi. Bu illasiz ayol yo’q yoki ayoldan ko’ra xayoliy erkak yo’q degani emas. Jumladan, Payg’ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning sahobalari Payg’ambarimiz haqida: “Rasulullohning sochlari bokira islomiy qizlarnikidan ko’proq edi”, deyishadi.
Shu nuqtai nazardan, quyidagi hadislarda malum bo’lgan narsalarni tushunish kerak:
(Ibodat o’n qismdan iborat bo’lib, to’qqiz qismi halol, biri boshqa ibodatdir.) [Beyhekiy] (Ibodatning qabul bo’lishi uchun halol topish muhimligi aytilgan. Qilsang ham bo’lmaydi, deyilmagan. halol piyola yoki yo’q)
(Hayo o’n qismdan iborat bo’lib, to’qqiztasi ayolda, biri erkakdadir.) [Deylemi] [Ayollar xayolparastroq ekani xabar qilinadi, ayol buzilib ketganda oila va jamiyat buziladi, degan alomat bor. ]
(Ilm o’n qismdan iborat bo’lib, to’qqiztasi Alida, biri boshqa qavmlardadir.) [Abu Nuaym] (Hazrat Alining ilmi ko’p ekani rivoyat qilinadi).
(Hikmat [foydali narsalar] o’n qismdan iboratdir. To’qqiztasi yolg’izlikda, biri sukutdadir.) [Beyhekiy] (Odamlardan uzoq yurgan va kam gapirganning gunohi oz bo’ladi, degan xabar bor).
(Baxillik o’n qism, forsiyda to’qqiz, boshqa xalqda bir. Saxiylik o’n, Sudanda to’qqiz va boshqa odamlarda bir. Kibr o’n qism, yunoncha to’qqiz, boshqa xalqlarda birdir.) [Xotib] (Baxillik). forscha, saxiylik forschadir. Malumotlarga ko’ra, Sudanda kibr ko’proq, yunoncha esa takabburlik.)
(To’qqiztasi savdoda, biri chorvachilikda.) [Ibn Sad] (Savdoning ahamiyati aytilgan. Bulardan boshqa savdo yo’llari yo’q degani emas. Masalan, dehqonchilik, tikuvchilik. , duradgorlik, temirchilik, xizmatkorlar va boshqalar)
(Yaxshiliklarning to’qqiztasi SHomda, biri boshqa mamlakatlarda. Agar SHom ham fasodga uchrasa, senga yaxshilik qolmaydi.) [Xotib] (Damashq o’sha paytda eng munosib joylardan biri edi. Hozir SHom buzuq. , Bag’dodda…)
“Tafsir-i kebir”da aytadi:
Hasad o’n qismdan iborat; ularning to’qqiztasi ruhoniylarda uchraydi. (Malumotlarga ko’ra, ruhoniylar ko’proq havas qiladilar).
Dunyo muammolari o’n xil; Ulardan to’qqiztasi solihlardandir. (Xabar qilinishicha, solihlarning boshiga ko’proq balo va balolar keladi.)
Zillet o’n qismdan iborat; ularning to’qqiz nafari yahudiydir. (Malum qilinishicha, o’sha paytda yahudiylar xorlikda yashaganlar).
Kamtarlik o’n qismdan iborat; to’qqiztasi Nasarada. (O’sha paytdagi masihiylar odatda kamtar bo’lishgan.)
Nafs o’n qismdan iborat; ayollarda to’qqizta va erkaklarda bitta. (Aftidan, ayollarda nafs ko’proq bo’ladi. Lekin ular bir-birlarini muvozanatlashadilar, chunki ularda ham uyat ko’p. Ayollar axloqsiz bo’lsa, muvozanat buziladi).
Aql o’n qismdan iborat; erkaklarda to’qqiz, ayollarda bitta. (Umuman erkaklar aqlliroq ekani xabar qilinadi. Bu har bir erkak har bir ayoldan aqlliroq degani emas. Payg’ambarimiz aytdilar: “Sizlarning eng donongiz Allohdan ko’proq qo’rqqaningiz, amr va taqiqlarga itoat qilganingizdir. dinimizni eng yaxshi yo’l bilan”. Yana sharifda shunday deyilgan:
(Sizlarning eng donongiz o’limni ko’p eslab, oxirat rizqini yig’ishga shoshilganingizdir. O’limni ko’p eslaganlar dunyo va oxirat saodatiga erishadilar.) [Taberoniy].

Yuqoridagi hadisladan ko‘rinib turibdiki, barcha hadislar insonni yaxshilik qilishga, ilm olishga, birovlarga ozor bermay balki unga yaxshilik sog‘inishga o‘rgatadi. Chin ma’noda “Odam” lavozimidan “Inson” pog‘onasiga ko‘taradi. “Odam” va “Inson” tushunchalarining tavofuti mavjud bo‘lib, yaxshilik qilgan va o‘zidan yaxshi nom qoldirgan shaxslar “inson” unvoniga sazovor bo‘ladilar. Chunki “Odam” tushunchasi fikrlash, so‘zlash va mehnat qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan, shu tufayli boshqa hamma mahluqotlardan ustun turuvchi jonli zot, kishi degan ma’noni anglatsa, “Inson” tushunchasi esa bu dunyoning aziz-u mukarram xilqati, mavjudotlar ichida sarvari deya ta’riflanadi. Chinakam insonlar odamlarni yaxshilik qilishga, ezgu amallarni bajarishga chorlaydi. Bu borada qanday ezgu hadislar borligi hamda ularni qanday o’qitish usullari haqida Imom Buxoriy, Abu Lays Samarqandiy, Alisher Navoiy, Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf kabi allomalar maromiga yetkazib sharhlar va mulohazalar bitishgan. O‘zligini anglagan inson yaxshilik va yomonlik, ezgulik va yovuzlikning farqiga bora oladi. Kishilar hadislar bilan qanchalik yaqindan tanishsa, shunchalik o‘zini va o‘zligini, hayotdagi maqsadini anglab yetadi. Ayniqsa, Hadislarni uquvchi o’quvchilarning ijtimoiy jamiyatni – global hayotni gultoji bo’lgan Xulqi toblanadi. Rasululloh sollalloh-u alayhi vasallam: “Men yaxshi xulqlarni kamolotga yetkazish uchun payg’ambar bo’lib keldim” deganlar. Demak. Hadislar tarbiyaning o’q tomiridir. Unga tayanilgan jamiyatda tafakkur hamda adolat quyoshi ilmga tashna insonlarga, maxluqotlarga, borliqqa nur sochib turadi, shu bilan birga Haqiqat va tarbiya eshigini ochib turadi. Darhaqiqat, “Farzandlarimizni mustaqil fikrlaydigan, zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni chuqur egallagan, mustahkam hayotiy pozitsiyaga ega, chinakam vatanparvar insonlar sifatida tarbiyalash biz uchun hamisha dolzarb masala hisoblanadi”.

Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, o’zining mangu saodatini o’ylagan va shunga yarasha chora-tadbirlar ko’rgan kishi donoroqdir, ya’nikim, bu dunyodagi har bir inson o‘zligini va oxirati uchun, bu va u dunyosi uchun Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v) hazratlarining muborak hadislarini bilmog‘i shart. Kimki o‘zini bilibdi, demak, Haqni tanibdi, degan purma’no gap yuradi xalq orasida. Shu asosda hadis bizni faqat va faqat ezgulikka va saodatga eltadi.